Μια σύντομη βιβλιοκριτική

Με αφορμή την πρόσφατη βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου «Ο Ένοπλος Δωσιλογισμός και η «Αναίμακτη» Απελευθέρωση. Τα Γεγονότα του Κορωπίου 9-10-1944», των Μιχάλη Λυμπεράτου και Θωμά Πρόφη, των εκδόσεων «Ταξιδευτής» που έγινε στις 13 Οκτωβρίου στο Κορωπί, εκφράζουμε με αντικειμενικότητα τις απόψεις μας, μετά από προσεκτική μελέτη του βιβλίου.

Το βιβλίο καταλήγει συμπερασματικά σε οκτώ «βεβαιότητες», όπως τις χαρακτηρίζει ο ένας εκ των συγγραφέων, Θωμάς  Πρόφης. Αυτές είναι:

1.  Δεν υπήρχαν Γερμανοί στο Κορωπί στις 8/10/1944.

2.  Δεν συνέτρεχε λόγος εφαρμογής αντιποίνων από Γερμανούς.

3. Υπήρχε έντονος αντιΕΑΜισμός, αντικομμουνισμός ο οποίος συνετέλεσε στην ένταξη των «ναζιστικών μηχανισμών» της κατοχής όλων των ελληνόφωνων εθνικιστικών μηχανισμών και των οργάνων ασφαλείας του κατοχικού κράτους.

4.  Δεν υπήρχε «πρόθεση» κατάληψης εξουσίας μετά την απελευθέρωση από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και το ΚΚΕ.

5.   Τα «ντοκουμέντα» της Ομάδας Ιστορικής Έρευνας Κορωπίου (ΟΙΕ) (δηλαδή οι δικογραφίες ελληνική και γερμανική), αποδεικνύονται «άνθρακες».

6. Το έγκλημα που συντελέστηκε στο Κορωπί, δεν αφίσταται βρετανικών πολιτικών και θεωρείται πολύ πιθανόν οι Βρετανοί να «γνώριζαν», αυτό που συνέβη μια ημέρα αργότερα.

7.  Επιχειρείται με παντοίους τρόπους ακόμη και σήμερα, συγκάλυψη των εγχώριων συμμέτοχων στα γεγονότα του Κορωπίου που έδρασαν ανάμεσα στους «Γερμανούς», γνωρίζοντας πρόσωπα και πράγματα και επί 75 χρόνια τώρα παραμένουν ανώνυμοι.

8. Το Κορωπί το έκαψαν, το λεηλάτησαν και δολοφόνησαν 45 ανθρώπους οι γερμανοντυμένοι άνδρες του αποσπάσματος Αντωνόπουλου-Ζάγκλη με την ενδεχόμενη συνδρομή των περίπου διακοσίων  «εθνικιστών» του Κορωπίου.

 Οι βασικότερες, «βεβαιότητες» του όλου αφηγήματος του βιβλίου, είναι οι δύο πρώτες:

Πρώτη «βεβαιότητα»:

«Δεν υπάρχουν Γερμανοί στο Κορωπί. Όσοι υπήρχαν καθόλη τη διάρκεια της Κατοχής στο Κορωπί και στο εγγύς περιβάλλον του, έχουν αποχωρήσει»

Ο συλλογισμός του ξεκινά στην αρχή του βιβλίου στην σελίδα 112, με τα εξής:

«Γεννιέται συνεπώς, το πλέον σημαντικό – και ουσιαστικό – ερώτημα: Που βρέθηκαν (στις 8/10/1944 το απόγευμα) οι Γερμανοί που, υποτίθεται, έπεσαν σε «ενέδρα» των ΕΛΑΣιτών και εξαιτίας αυτού προέβησαν ενισχυόμενοι, την επομένη (9/10/1944) σε αντίποινα; Το ερώτημα είναι κομβικό και μόνο με την απάντησή του θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα όσα (και κυρίως από ποιους) συνέβησαν στο Κορωπί στις 8 και 9 Οκτωβρίου 1944.»

Δεύτερη «βεβαιότητα»:

«Ουδείς λόγος συντρέχει για εφαρμογή αντιποίνων»

Ο συλλογισμός της δεύτερης «βεβαιότητας» ξεκινά στην σελίδα 134 του βιβλίου:

«Η περίπτωση καψίματος του Κορωπίου, ωστόσο, δημιουργεί πλείστα όσα ερωτηματικά. Που, πολλά απ’ αυτά, δεν αφορούν αποκλειστικά το Κορωπί αλλά ευρύτερα τον Ελλαδικό χώρο, όπου οι Ναζί, πράγματι, οργίασαν εφαρμόζοντας «μέτρα εξιλασμού» ή αντίποινα. Πότε όμως; Όταν υπήρχε συμπλοκή, μάχη, με νεκρούς ή τραυματίες Γερμανούς ή φόνοι μεμονωμένων Γερμανών ή γενικά ένοπλη «ενόχληση» Γερμανικών δυνάμεων.»

Και λίγο παρακάτω, αφού αναλύει λίγο περισσότερο τις περιπτώσεις εφαρμογής αντιποίνων, διευκρινίζει στην σελίδα 136:

«Όμως, αναφορές για νεκρούς ή τραυματίες Γερμανούς, κατά τα γεγονότα του Κορωπίου δεν υπάρχουν….Ούτε τα συμβάντα της 8^ης Οκτωβρίου 1944 σχετίζονται με σαμποτάζ υπό την έννοια απειλής αποκοπής κάποιου δρομολογίου αποχώρησης των Γερμανών από το Κορωπί. Η πολύ πρόσφατη μνεία ενός νεκρού Γερμανού, ονόματι «Γκέχαν» (από την πλευρά της ΟΙΕ) που στηρίζεται σε μαρτυρίες εκ Φιλοθέης μαρτύρων της σχετικής δικογραφίας (βλ. κεφάλαιο 5) δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η αναζήτηση του ονόματος αυτού ή κάποιου παρεμφερούς, στις καταστάσεις που τηρούνται στο Γερμανικό νεκροταφείο Διονύσου, ουδέν απέδωσε σχετικά με την ύπαρξή του.

Συνεπώς…

Ούτε νεκροί, ούτε τραυματίες Γερμανοί ούτε απειλή αποκλεισμού δρόμων αποχώρησης υπήρξαν στη συμπλοκή του απογεύματος της 8^ης Οκτωβρίου 1944 στο Κορωπί. Αντίποινα επομένως γιατί;»

Συνεχίζει τα περί εφαρμογής αντιποίνων από Γερμανούς, για να φτάσει στη σελίδα 139, όπου διερωτάται αν υπήρχε τοπικός Γερμανός διοικητής για να δώσει την διαταγή εφαρμογής αντιποίνων και καταλήγει μετά από  συλλογισμό και πολλές παραπομπές,  στο τέλος του συγκεκριμένου κεφαλαίου, στη διατύπωση της «βεβαιότητας»:

«Ουδείς λόγος συντρέχει για εφαρμογή αντιποίνων εκ μέρους των Γερμανών επειδή:

(α) Δεν υπάρχουν αποχωρούντες Γερμανοί που να προσβλήθηκαν από ΕΛΑΣίτες στα όρια του χωριού.

(β) Δεν υπάρχουν διαταγές για εφαρμογή αντιποίνων ή μέτρων εξιλασμού στο Κορωπί

Και (γ) η περιοχή δεν ενδιαφέρει τους Γερμανούς…»

Έτσι, αφού θεωρούνται δεδομένες οι  παραπάνω «βεβαιότητες», ξεκινά η «έρευνα» για τον προσδιορισμό των δραστών που δεν είναι πλέον Γερμανοί, αλλά ….άλλοι!

Τα νεότερα όμως στοιχεία που ήλθαν στο φως μετά από έρευνα στα γερμανικά αρχεία, δίνουν τελείως διαφορετική εικόνα.

Η αναζήτηση νεκρών Γερμανών στρατιωτικών στις 8/10/1944 στο Κορωπί, κατέληξε στην ανεύρεση πέντε Γερμανών που φονεύθηκαν στο Κορωπί την παραπάνω ημερομηνία. Τα δελτία θανάτου τους, που προέρχονται από την γερμανική Υπηρεσία στρατιωτικών νεκροταφείων και  στα οποία αναφέρεται μεταξύ των άλλων η ημερομηνία και τόπος θανάτου τους, βρίσκονται ήδη στη διάθεση του Δήμου Κορωπίου. Άλλωστε ανακοινώθηκε στην επίσημη τελετή μνήμης, της 9 Οκτωβρίου 2019.

Μάλιστα, για τον αρχαιότερο εξ αυτών επιλοχία Γκέρχαρντ Γκολντνάου (Oberfeldwebel Gerhard Goldnau), διασταυρώθηκε ο θάνατός του στο Κορωπί και από τον γερμανικό Ερυθρό Σταυρό. Και βέβαια, αυτός είναι ο «Γκέχαν» που αναφέρει ο μάρτυρας εκ Φιλοθέης.

Άρα, βεβαιότητα πρώτη! Υπήρχαν νεκροί Γερμανοί στο Κορωπί στις 8/10/1944. Αυτό μας οδηγεί στη δεύτερη βεβαιότητα! Συνέτρεχε σοβαρός λόγος αντιποίνων!

Επομένως, επαληθεύονται οι μαρτυρίες των κατοίκων, αλλά και των μαρτύρων εκ Φιλοθέης της γερμανικής δικογραφίας,  περί ενέδρας σε Γερμανούς από Ελασίτες και η άφιξη γερμανικού τμήματος για αντίποινα στο Κορωπί.

Σε ό,τι αφορά την ύπαρξη τοπικού διοικητή, η έρευνα εντόπισε στα στρατιωτικά αρχεία της Βέρμαχτ, και μια σημαντική διαταγή, (με υπογραφή Φέλμυ) που εξέδωσε το γερμανικό στρατηγείο Αθηνών στις 3/10/1944, περί της αποχωρήσεως των γερμανικών δυνάμεων από την Αττική. Εκεί καθορίζονται οι διοικήσεις οπισθοφυλακής, μεταξύ των οποίων και η  Διοίκηση Ανατολικού  τομέα Αττικής,  (Μεσόγεια, Λαύριο, Ραφήνα) οι υπαγόμενες μονάδες και πολλές άλλες λεπτομέρειες, που δικαιολογούν  την εμφάνιση αυτού του μικρού τεχνικού τμήματος (γιατί για τέτοιο επρόκειτο), στο Κορωπί. Δεν υπάρχει ούτε μνεία, ούτε αναφορά στη γερμανική διαταγή, για «ελληνόφωνα τμήματα», που θα ενεργούσαν επ’ ωφελεία των Γερμανών.

 Σοβαρή επισήμανση στη διαταγή είναι η εντολή για άμεση παρέμβαση και η ανάπτυξη πρωτοβουλίας των τοπικών διοικήσεων, ώστε και ο τελευταίος Γερμανός στρατιώτης ν’ αποχωρήσει με ασφάλεια. Η «παρέμβαση» και η «πρωτοβουλία» εφαρμόσθηκε στο Κορωπί, όπως έδειξαν τα γεγονότα.

Μόνο από αυτές τις δύο λανθασμένες «βεβαιότητες», το περιεχόμενο του βιβλίου, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το Κορωπί,  είναι ανακριβές. Βασίζεται σε λάθος υποθέσεις και επομένως ό,τι άλλο επιχειρείται να εξηγηθεί στη συνέχεια για την καταστροφή του Κορωπίου, οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Η ιστορική αλήθεια. Ποιός έκαψε το Κορωπί στις 9 Οκτωβρίου 1944.

Τον Οκτώβριο του 2017, για πρώτη φορά μετά το 1944, ανακοινώθηκε σε ημερίδα που οργάνωσε ο Δήμος Κορωπίου, η ύπαρξη ελληνικής[1] και γερμανικής δικογραφίας[2] για την δίωξη Γερμανών στρατιωτικών, με την κατηγορία της εκτέλεσης εγκληματικών πράξεων, δολοφονίες κατοίκων λεηλασίες και εμπρησμούς κατοικιών που έγιναν στις 9 Οκτωβρίου του 1944. Σκοτώθηκαν 47 αθώοι και κάηκαν πάνω από 400 σπίτια.

Απόσπασμα από την έκθεση παραδόσεως της ελληνικής δικογραφίας στις Γερμανικές αρχές τον Ιούνιο 1956.

Απόσπασμα της Γερμανικής Δικογραφίας για την καταστροφή του Κορωπίου τον Οκτώβριο του 1944.

 Η συλλογική μνήμη των κατοίκων έχει διατηρήσει ότι τότε, στις 8 Οκτωβρίου  1944 το απόγευμα, αντάρτες του ΕΛΑΣ που είχαν έλθει στο χωριό, έστησαν ενέδρα και κτύπησαν ένα γερμανικό τμήμα που έφευγε. Οι Γερμανοί ήλθαν ξημερώματα την άλλη μέρα και έκαψαν το χωριό και σκότωσαν ανθρώπους για αντίποινα.

Η πάροδος πολλών ετών, η αδράνεια για την αναζήτηση των εγκληματιών, η μη διατήρηση και καταγραφή λεπτομερών ιστορικών στοιχείων, η αβεβαιότητα για την ύπαρξη σκοτωμένων Γερμανών και η παρερμηνεία όσων πληροφοριών βρέθηκαν για τα αίτια των παραπάνω εγκλημάτων, οδήγησε  στη διαμόρφωση απόψεων και θέσεων οι οποίες, απέχουν από τα πραγματικά γεγονότα της καταστροφής. Αναπτύχθηκε η θεωρία περί εμπλοκής «ναζιστικών μηχανισμών»[3], υπό την έννοια ότι αφού δεν υπήρχαν Γερμανοί στο Κορωπί στις 8 Οκτωβρίου 1944 και επομένως δεν συνέτρεχε λόγος αντιποίνων, την καταστροφή την προκάλεσαν «γερμανοντυμένοι» Έλληνες, συνεργάτες των Ναζί και άλλοι εθνικιστές, μέσα σ’ αυτούς και Κορωπιώτες[4], με στόχο «την σύλληψη ή εκτέλεση μελών ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΚΚΕ και την τρομοκρατία των κατοίκων»[5].

Σύμφωνα με την παραπάνω θεωρία, η επί τόσα χρόνια συλλογική μνήμη των κατοίκων περί αντιποίνων των Γερμανών είναι εσφαλμένη και επιβλήθηκε μέσω συστηματικής προπαγάνδας[6] και «λευκής τρομοκρατίας» της «Δεξιάς» που επικράτησε του εμφυλίου πολέμου[7], προκειμένου να καλυφθούν οι εγκληματικές πράξεις των δοσίλογων εθνικιστών και συνεργατών των Γερμανών.

Και αυτό, παρά τις μαρτυρίες θανόντων αλλά και ζώντων ακόμη κατοίκων της πόλης, που είδαν και έζησαν τα γεγονότα, οι οποίες σαφέστατα προσδιορίζουν την ύπαρξη και την εμπλοκή γερμανικών στρατευμάτων στην καταστροφή και όχι «γερμανοντυμένων» Ελλήνων.

Δελτίο θανάτου του ενός εκ των πέντε Γερμανών που σκοτώθηκαν στο Κορωπί, στις 8 Οκτωβρίου του 1944.

Τον Μάϊο του 2019, βρέθηκαν κατόπιν έρευνας στα αρχεία της γερμανικής υπηρεσίας στρατιωτικών νεκροταφείων, τα ονόματα πέντε (5) Γερμανών στρατιωτικών, οι οποίοι εφονεύθησαν στις 8 Οκτωβρίου 1944 στο Κορωπί, όπως αναφέρουν τα επίσημα δελτία θανάτου τους και βρίσκονται θαμμένοι στο γερμανικό στρατιωτικό νεκροταφείο του Διονύσου.

Επίσης, μετά από αλληλογραφία με τον γερμανικό Ερυθρό Σταυρό, για τον αρχαιότερο στο βαθμό εξ αυτών, τεχνικό επιλοχία (Oberfeldwebel) Γκέρχαρντ  Γκολντνάου (Gerhard Goldnau), διασταυρώθηκε η πληροφορία θανάτου του στο Κορωπί, στις 8 Οκτωβρίου 1944.

 Διασταυρώθηκαν και επιβεβαιώθηκαν οι πληροφορίες που αναφέρονται στις μαρτυρικές καταθέσεις, οι οποίες διασώθηκαν εντός της γερμανικής δικογραφίας. Η έρευνα έφερε στο φως τη μονάδα των νεκρών Γερμανών[8], την έδρα της στη Φιλοθέη[9], αλλά και την διοίκηση των γερμανικών δυνάμεων οπισθοφυλακής του τομέα ανατολικής Αττικής, (Alarm Regiment)[10] η οποία προφανώς έστειλε τον γερμανικό λόχο ξημερώματα της 9ης Οκτωβρίου του 1944 στο Κορωπί για αντίποινα και διέπραξε τα εγκλήματα.

Οι διαπιστώσεις από όλα αυτά είναι ότι:

1. Στις 8 Οκτωβρίου 1944, σκοτώθηκαν πέντε  (5) Γερμανοί στρατιωτικοί στο Κορωπί.

2. Επιβεβαιώνονται οι μαρτυρίες των κατοίκων για την ενέδρα της Φούσας που έστησαν  αντάρτες του ΕΛΑΣ σε γερμανικό τμήμα, το οποίο ενώ αποχωρούσε από το Κορωπί με αυτοκίνητο, δέχτηκε τα πυρά των ανταρτών. Ο θάνατος των πέντε Γερμανών ήταν άγνωστος μέχρι σήμερα. Αυτό το γεγονός σαφώς αποτελεί λόγο εφαρμογής αντιποίνων εκ μέρους των Γερμανών στο Κορωπί, τα οποία δυστυχώς ακολούθησαν, με τα γνωστά αποτελέσματα.

3. Την ευθύνη των αντιποίνων, την φέρει η τοπική γερμανική διοίκηση Οπισθοφυλακής (Alarm Regiment) και κυρίως ο επικεφαλής της Συνταγματάρχης  ο οποίος ποτέ δεν ελέγχθηκε για το έγκλημα στο Κορωπί, όπως και οι διαπράξαντες τούτο αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και οπλίτες. Άλλωστε εντός της σχετικής διαταγής αποχωρήσεως των Γερμανών, τονίζεται ότι «οι διοικήσεις πρέπει να παρεμβαίνουν και να επιδεικνύουν πρωτοβουλία για την ομαλή αποχώρηση των στρατευμάτων, δείχνοντας στον εχθρό, ότι ο γερμανικός στρατός αποσύρεται με πλήρη έλεγχο και ασφάλεια και του τελευταίου Γερμανού στρατιώτη». Και βέβαια, η πρωτοβουλία του εν λόγω αξιωματικού, ήταν τα αντίποινα στο Κορωπί.

4. Δεν στοιχειοθετείται οποιαδήποτε σχέση της καταστροφής της πόλης, με ελληνικά ένοπλα τμήματα της Στρατιωτικής Διοίκησης Αθηνών που την ίδια χρονική περίοδο, συνέπεσε να παραλαμβάνουν οπλισμό από τις ανατολικές ακτές των Μεσογείων, (Βραώνα - Πόρτο Ράφτη) ούτε με άλλους «γερμανοντυμένους» Έλληνες εθνικιστές, συνεργάτες των Γερμανών.  Άλλωστε, ουδείς  από τους αθώους νεκρούς ήταν μέλος του ΕΑΜ ή του ΕΛΑΣ ή του ΚΚΕ[11]. Οι δολοφονίες έγιναν αδιακρίτως.

5. Μετά από 75 χρόνια, διαπιστώνεται η εσκεμμένα «ασθενική» έρευνα και η σκόπιμη ολιγωρία που επέδειξε ο Γερμανός εισαγγελέας, ο οποίος, όπως φαίνεται από τα έγγραφα της γερμανικής δικογραφίας, αναζητούσε μάταια τους κατηγορούμενους τους οποίους ποτέ δεν βρήκε και δεν ασχολήθηκε ούτε με τους φονευθέντες Γερμανούς, ώστε να εντοπίσει τη μονάδα τους, αλλά το κυριότερο ούτε με την σύνθεση και την οργάνωση των  γερμανικών στρατευμάτων οπισθοφυλακής στην Αττική, ακόμη και μετά από πάροδο 25 ετών από τη διάπραξη του εγκλήματος, αφού η υπόθεση έκλεισε το 1970.  Αυτή ήταν η πάγια τακτική τους, για εκατοντάδες άλλες παρόμοιες υποθέσεις εγκλημάτων πολέμου.

---

[1] Αρχείο ΥΠΕΞ, 1956/ΚΥ/Φ.33/3

[2] Staatsarchiv München, δικογραφία HA M7 Js 8-17/68, φωτογραφικό αρχείο StanW 22500

[3] Λυμπεράτος Μ.Π. - Πρόφης Θ.Σ. «O ΕΝΟΠΛΟΣ ΔΟΣΙΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ¨ΑΝΑΙΜΑΚΤΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ¨ Τα γεγονότα του Κορωπίου 9/10/1944»  Εκδόσεις Ταξιδευτής Αθήνα 2019  σελ. 206

[4] ο.π. σελ. 297

[5] ο.π. σελ 281

[6] ο.π. σελ. 14, 30, 31

[7] Πρόφης Θωμάς: «Η Τραγωδία του Κορωπίου (8-9 Οκτωβρίου 1944) Οι Μύθοι, οι Πλαστογράφοι και η Αλήθεια» (2006). σελ. 56 και 57

[8] T-311 Roll 186 Army Group E War Diary «Kriegstagebuch», Balkans & Greece 1944, σελ. 000727

[9] Staatsarchiv München, δικογραφία HA M7 Js 8-17/68, φωτογραφικό αρχείο StanW 22500, εικόνα 0076

[10]  T-311 Roll 186 Army Group E War Diary «Kriegstagebuch», Balkans & Greece 1944, σελ. 000632 έως 000638

[11] «ΕΠΕΣΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΖΩΗ» Έκδοση της ΚΕ/ΚΚΕ Τόμος 4β Αθήνα 2001 σελ. 185 έως 201

Οι γυναίκες των Μεσογείων κατά τη διάρκεια της Κατοχής

Γυναίκες Μεσογείων στον τρυγητό (Πηγή)

Η εισήγηση  που ακολουθεί, παρουσιάστηκε στο Διεθνές Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας που έλαβε χώρα στο Βόλο το 2013, με συνδιοργάνωση της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας και του Εργαστηρίου Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Με την εργασία αυτή, που είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας, δίνεται μία ακόμη οπτική γωνία για την κατάσταση που επικρατούσε στα Μεσόγεια, στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής. 

Η Ομάδα Ιστορικής Έρευνας

Γυναίκες και Κρίση: μια διαπραγμάτευση συνέχειας και αλλαγής

Ιωάννα Μπιμπλή, Ιστορικός

Abstract

Women and crisis: an exchange between continuity and change The present paper is based on a research I have conducted on the experiences of women from Mesogeia‐Attika during the Second World War, and the consequences those experiences had on the status of women within their community and family. Τhe oral testimonies of women from Mesogeia reveal how during a period of great crisis, women managed, through traditional values and duties, to exceed their roles. The end of the Second World War signalled the return to traditional values and hierarchies. However, women from Mesogeia had already gained an awareness of their gender and role and used this knowledge towards changing their children’s lives.

Είδαμε και τον πόλεμο, δεν είδαμε χαρές. 

Πίσω του μόνο άφησε μεγάλες συμφορές 

Ζητάμε όλοι συγχώρεση γιατί παραστρατίσαμε, 

Μας άφησες το ξέρουμε γιατί κι εμείς Σε αφήσαμε (1)

Στη διάρκεια συνέντευξης που μου παραχώρησε η 90χρονη τότε Τασία από το Κορωπί, μου αποκάλυψε την αγάπη της για την ποίηση και το ταλέντο της να γράφει στίχους. Η Τασία είναι μια από τις πολλές γυναίκες που βίωσαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με έναν παραδοσιακά καθορισμένο τρόπο, μέσα από τον οποίο όμως συνειδητοποίησαν τη δύναμη και την ταυτότητα τους. Η παρούσα εισήγηση έχει να κάνει με τις εμπειρίες των γυναικών από τα Μεσόγεια κατά τη διάρκεια του πολέμου και της Κατοχής και τις συνέπειες που είχαν αυτές οι εμπειρίες για τη θέση των γυναικών στην κοινότητα και την οικογένεια. Η εισήγηση είναι βασισμένη σε πρωτογενή έρευνα που συμπεριλαμβάνει βιογραφικές συνεντεύξεις με γυναίκες από τα Μεσόγεια. 

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε το πιο δραματικό γεγονός που βίωσε η ανθρωπότητα στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Οι επιπτώσεις του πολέμου αυτού στο ρόλο και τη θέση των γυναικών έχει απασχολήσει πολλούς ιστορικούς εδώ και χρόνια. Έχουν μάλιστα δημιουργηθεί και αντίπαλες απόψεις σχετικά με το εάν ο πόλεμος αυτός λειτούργησε ως φορέας αλλαγής ή συνέχειας. 

Από τη μια πλευρά, ιστορικοί όπως ο Arthur Marwick (1974) ή ο Eric Hobsbawm(1994) υποστήριξαν ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε σημαντικές αλλαγές στη θέση των γυναικών της Ευρώπης. Για παράδειγμα, στην Εποχή των Άκρων, ο Hobsbawm (1994: 310‐319) επισημαίνει τρεις σημαντικές αλλαγές: τη μαζική είσοδο των νοικοκυρών στο εργατικό δυναμικό, τον αυξανόμενο αριθμό των γυναικών στην ανώτερη εκπαίδευση και την αναγέννηση των φεμινιστικών κινημάτων. 

Από την άλλη πλευρά, φεμινίστριες ιστορικοί όπως η Elizabeth Roberts (1994:132) ή η Penny Summerfield (1998) καταδεικνύουν μέσα από τις έρευνες τους ότι οι οποιεσδήποτε αλλαγές συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αντισταθμίστηκαν από μια αυστηρή επιστροφή στην παράδοση μετά το τέλος του. Πιο συγκεκριμένα για τις Ελληνίδες, όπως αναφέρει και η Τασούλα Βερβενιώτη, μπορεί οι περίοδοι κρίσης να βοηθούν στη διεύρυνση του ρόλου των γυναικών αλλά και το τέλος της κρίσης συνήθως σημαίνει μια τάση προς την αποκατάσταση των παραδοσιακών καθηκόντων (Vervenioti 2000: 105). Αυτό ίσχυσε ακόμη και για τις γυναίκες της Αντίστασης, οι οποίες ξεπέρασαν τα όρια των παραδοσιακών τους ρόλων (Βερβενιώτη 1994: 14‐15). 

Τι συνέβη λοιπόν με τις γυναίκες που βίωσαν τον πόλεμο και την Κατοχή μέσα στα στενά παραδοσιακά όρια; Η έρευνα επάνω στην οποία βασίζεται αυτή η εισήγηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αλλαγή και η συνέχεια ως επιπτώσεις του πολέμου συνυπήρχαν και πως η κυριαρχία της μιας επάνω στην άλλη βασίστηκε στην διαπραγματευτική ικανότητα της κοινότητας και της οικογένειας, αλλά και στην αποφασιστικότητα των ίδιων των γυναικών να ξεπεράσουν τα όρια. Αυτό που μπορεί κανείς να εντοπίσει ως σίγουρη αλλαγή αφορά τη συνείδηση των γυναικών από τα Μεσόγεια ως προς την αντίληψη τους για το φύλο και το ρόλο τους. Είναι επίσης σημαντικό να αναφέρω ότι οι περισσότερες μελέτες για τη σχέση των γυναικών με τον πόλεμο, ειδικά άλλων ευρωπαϊκών χωρών αλλά και της Αμερικής, εστιάζουν την προσοχή τους στη σχέση των γυναικών με το Κράτος. Στην περίπτωση όμως της Ελλάδας, ιδιαίτερα στην προπολεμική περίοδο, η κοινότητα και η οικογένεια υπήρξαν οι πιο σημαντικοί θεσμοί κοινωνικοποίησης και επιβολής ρόλων. 

Εις Μνήμη...

Το παρόν αφιερώνεται αντί μνημοσύνου στους αξέχαστους συντοπίτες μας, που λίγο πριν την έξοδό τους από τη ζωή, είχαν την ευγενή καλοσύνη να μας ενημερώσουν για τα συμβάντα, όπως τα έζησαν, στο Κορωπί στις 8 και 9 Οκτωβρίου 1944 . 

Οι άνθρωποι αυτοί με χαμόγελο και περίσσια ψυχική διάθεση, μας υποδέχθηκαν στο σπιτικό τους και μας φίλεψαν με ότι καλύτερο είχαν εκείνη τη στιγμή, κοντά στο τζάκι, έτσι όπως συνηθίζεται από παλιά στο τόπο μας. 

Εκείνο, που μας προξένησε μεγάλη εντύπωση, ήταν η δύναμη ψυχής ορισμένων, που είχαν τη θλιβερή ατυχία να απωλέσουν προσφιλή τους πρόσωπα και μάλιστα παιδιά τους. Σε καμμία περίπτωση δεν έδωσαν την παραμικρή αφορμή για οίκτο στη μεγάλη τους δυστυχία, αλλά με το χαμόγελο στα χείλη, μας υποδέχθηκαν. 

Προσωπικά επισκέφθηκα με τον Θανάση Πουλάκη τους πέντε πρώτους. Στη συνέχεια ο Θανάσης επισκέφθηκε και έλαβε μαρτυρίες από τους δύο τελευταίους λόγω δικού μου κωλύματος. Η συγκίνησή μας ήταν μεγάλη, διότι είχαμε να τους συναντήσουμε αρκετά χρόνια. Τους είχαμε γνωρίσει νέους και δραστήριους οικογενειάρχες. Τώρα είχαμε μπροστά μας σεβάσμιους ηλικιωμένους με χαμόγελο και ηρεμία, με πλήρη διαύγεια πνεύματος και εξαιρετική μνήμη. 

Και η στάση τους μας θύμισε τον έμμετρο λόγο ενός πολύ αξιόλογου συντοπίτη μας :

 «......του διάβα της ζωής τα βήματά σου, που βαθιά είναι χωνιασμένα, περασμένα, όχι όμως ξεχασμένα......» 

Ευχές

Η Ομάδα Ιστορικής Έρευνας Κορωπίου εύχεται σε όλους Καλές Γιορτές!

Οι μαρτυρίες εκ Φιλοθέης!

Φιλοθέη. Το επιταγμένο σπίτι του διοικητού της γερμανικής μονάδας το 1944, όπως είναι σήμερα, στη γωνία των οδών 25ης Μαρτίου και Βασ. Γεωργίου.

Και ναι! Μετά από επανειλημμένη και κοπιώδη αναζήτηση στη Φιλοθέη, βρέθηκε μια άκρη! Η έρευνα του Γιώργου Ντούνη, είχε τελικά αποτέλεσμα! Μία πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση με τον γιο ενός εκ των μαρτύρων! Τον κ. Αλέξανδρο Μίχα, που ο πατέρας του Λέανδρος Μίχας είχε δώσει κατάθεση στο Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου το 1945, σχετικά με τους Γερμανούς που έκαψαν το Κορωπί!

Ο κύριος Μίχας, ο οποίος δέχθηκε αυθόρμητα να διηγηθεί τα παλιά, διατηρεί μία αξιοζήλευτη μνήμη. "Γνωρίζετε αν υπήρχαν Γερμανοί στη Φιλοθέη κατά τη διάρκεια της Κατοχής;" ήταν η πρώτη ερώτηση για να δώσει την απάντηση “Και βέβαια γνωρίζω! Ήσαν εγκατεστημένοι στη Φιλοθέη και ήταν αυτοί, που πήγαν και έκαψαν το Κορωπί”

Αυτό το οίκημα (δεξιά) στη γωνία των οδών Νιρβάνα και 25ης Μαρτίου,  χρησιμοποιήθηκε για τις λειτουργικές ανάγκες της Γερμανικής μονάδας της Φιλοθέης. Δεξιά του ήταν μόνιμα σταθμευμένα μεγάλα φορτηγά που χρησιμοποιούντο ως μαγειρεία.  Απέναντι (αριστερά) με τα πεύκα στο τότε οικόπεδο, συγκεντρώθηκε η γερμανική δύναμη για να ξεκινήσει για το Κορωπί.

Και στη συνέχεια, μετά από το αίτημα για περισσότερες πληροφορίες, είχε την ευγενή καλοσύνη να περιηγήσει τον Γιώργο Ντούνη στη γειτονιά, δείχνοντάς του τα σπίτια και τους χώρους που έμεναν και λειτουργούσαν οι γερμανικές μονάδες.

"Μα όλη η γειτονιά ήξερε ότι αυτοί πήγαν και έκαψαν το Κορωπί!", απάντησε σε σχετική ερώτηση. "Τους είδαν να ετοιμάζονται βράδυ στις 8 Οκτωβρίου 1944, να φεύγουν συνταγμένοι με φορτηγά και να γυρίζουν την άλλη μέρα με ρούχα καπνισμένα και ματωμένα.

Το παράθυρο του δωματίου μου στον όροφο του σπιτιού μου έβλεπε στο οικόπεδο, που συγκεντρώθηκαν οι Γερμανοί πριν φύγουν για το Κορωπί. Ήταν γύρω στα 30 με 40 άτομα. Η συγκέντρωση αυτή ήταν κάτι έκτακτο και γι αυτό το προσέξαμε ιδιαίτερα. Οι γονείς μας, μας είχαν πει σε εμένα και στον μεγαλύτερο αδελφό μου να έχουμε το νου μας να παρατηρούμε από το παράθυρο και να τους ενημερώνουμε για ότι συνέβαινε. Και τούτο γιατί τα σπίτια μας δέχονταν επιθέσεις από κλέφτες από την περιοχή της Καλογρέζας.

Ακούσαμε λοιπόν εκείνο το βράδυ τον θόρυβο και πεταχτήκαμε να δούμε τι συμβαίνει. Οι στρατιώτες συγκεντρώθηκαν και έφυγαν προς την διασταύρωση οδών Βασ. Γεωργίου και 25ης Μαρτίου όπου ήταν μόνιμα στημένος ένας προβολέας για έλεγχο της περιοχής. Δεν μπορώ να σας απαντήσω με τι μέσα αναχώρησαν και αν υπήρχαν και τρίκυκλες μηχανές.

Την άλλη μέρα το πρωί μετά το "κατόρθωμά" τους γύρισαν καπνισμένοι και με αίματα στις στολές τους και πλύθηκαν στο οικόπεδο απ’ όπου ξεκίνησαν. Αργότερα έμαθα ότι ήθελαν να πάρουν εκδίκηση για έναν υπαξιωματικό τους, που σκοτώθηκε την προηγούμενη ημέρα κοντά στο χωριό! " (σ.σ.Εννοεί το Κορωπί)

Συγκινήθηκε όταν έμαθε ότι υπάρχει ακόμη η κατάθεση που είχε δώσει ο πατέρας του! Δεν ήξερε τίποτα γι' αυτήν!  Το έμαθε, αφού διηγήθηκε όλα όσα θυμόταν! Το σημαντικό ήταν και το επισήμανε και ο ίδιος, ότι αυτά που είχε διηγηθεί προηγουμένως συνέπιπταν με εκείνα που είχε αναφέρει το 1945 ο πατέρας του. Ήταν καλή οικογένεια μορφωμένων ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στη Φιλοθέη τη δεκαετία του 30, στέριωσαν και προόδευσαν εκεί!

Η γερμανική κατάσταση με τα ονόματα των συλληφθέντων υπαλλήλων του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος της Φιλοθέης, τον Ιούνιο του 1944. Με κόκκινη ένδειξη διαβάζουμε τα ονόματα του Λεάνδρου Μίχα και του Κώστα Μελισσαρόπουλου. (Από Έκδοση του Δήμου Φιλοθέης «ΦΙΛΟΘΕΗ ΑΤΤΙΚΗΣ άρωμα πικροδάφνης» 2007)

Ο πατέρας του και ο άλλος μάρτυρας, ο Κώστας Μελισσαρόπουλος, που αναφέρονται στη γερμανική δικογραφία, ήσαν φίλοι, υπάλληλοι Τραπέζης και έζησαν έντονα με τις οικογένειές τους την καταπίεση των Γερμανών στην Κατοχή! Ανήκαν και οι δύο σε αντιστασιακή οργάνωση. Τους έπιασαν οι Γερμανοί και τους δύο, μαζί με άλλους υπαλλήλους, κατόπιν καταδόσεως και τους έκλεισαν στην οδό Μέρλιν και μετά στο Χαϊδάρι. Δεν ήξεραν αν την επόμενη μέρα θα ήταν η σειρά τους για εκτέλεση γιατί η καταγγελία ήταν πολύ σοβαρή: "κάποια ενέργεια εναντίον του Γερμανού Διοικητή που έμενε στη Φιλοθέη". Τελικά γλύτωσαν καταπονημένοι, σαν από θαύμα.

"Δεν μπορώ να φανταστώ ότι ο πατέρας μου και οι άλλοι συλληφθέντες από τους Γερμανούς είχαν πρόθεση για κάτι τέτοιο. Αυτό που θυμάμαι είναι ότι μερικές φορές 4-5 άτομα συγκεντρώνονταν στο σπίτι μας και συσκέπτονταν, δεν ξέρω καλά για ποιό λόγο. Εγώ και ο αδελφός μου κρατούσαμε τσίλιες και τους ειδοποιούσαμε όταν βλέπαμε έξω Γερμανούς. Θυμάμαι μία φορά που κατέβηκα τρέχοντας στο υπόγειο και τους ειδοποίησα, γιατί έξω από το σπίτι μας περιφέρονταν 4-5 Γερμανοί"

ΟΙΚΉΜΑΤΆ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΥ ΕΔΡΕΥΕ Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ ΣΤΗ ΦΙΛΟΘΕΗ

1. Οίκημα που στέγαζε τα γραφεία της γερμανικής Διοίκησης. Στην πίσω πλευρά ήσαν τα μαγειρεία. 2. Οίκημα που διέμενε ο Γερμανός διοικητής. 3. Χώρος πρωινής αναφοράς της μονάδας. 4. Χώρος καταφυγίου. 5. Χώρος συγκέντρωσης του τμήματος για αναχώρηση προς Κορωπί. 6. Οικία οικογένειας Μίχα.  Ε. Επιταγμένα οικήματα από τους Γερμανούς.

(Επιμέλεια εικόνας Α. Πουλάκης)

Η περιοχή Φιλοθέης όπως είναι σήμερα, με την ίδια αντιστοίχιση αριθμών.(Φωτογραφία Google map. Ανάκτηση 03 Δεκ. 2018)

Οι μάρτυρες εκ Φιλοθέης έδωσαν τότε τις καταθέσεις τους σε ανακριτή του Πρωτοδικείου Αθηνών. Ήταν η προβλεπόμενη διαδικασία σύμφωνα με τον σχετικό νόμο που είχε θεσπιστεί τότε. (ΦΕΚ: 145/1945, 250/1945 και 322/1945).

Ο εισαγγελέας και διευθυντής του Γραφείου Εγκλημάτων Πολέμου, αείμνηστος Ανδρέας Τούσης, εξετάζοντας την υπόθεση Κορωπίου, δεν έστρεψε την προσοχή του τυχαία προς την Φιλοθέη.

Ομάδα Ιστορικής Έρευνας Κορωπίου

74 Χρόνια από την καταστροφή του Κορωπίου από τους Γερμανούς

 

Μπορεί η εκδήλωση μνήμης και τιμής της 74ης επετείου του Ολοκαυτώματος του Κορωπίου να ανήκει στο παρελθόν, όμως όπως αποδείχτηκε ήταν ιδιαίτερα ξεχωριστή δεδομένου ότι πλέον οι Κορωπιώτες και οι Κορωπιώτισσες μπορούν, επιτέλους, να τιμούν τη θλιβερή αλλά και κορυφαία στιγμή της νεότερης ιστορίας τους υπό το πρίσμα της αλήθειας.

Μιας αλήθειας που τεκμηριώνεται απόλυτα και με άκρως επιστημονικό τρόπο μέσα στις 250 σελίδες του βιβλίου με τίτλο «Η καταστροφή του Κορωπίου στην Κατοχή» το οποίο εκδόθηκε από τον Δήμο Κρωπίας με χορηγίες της Ένωσης Εταιρειών Ανατολικής Αττικής, της εταιρείας «Καζάκος» και ενός ακόμη που διατηρεί την ανωνυμία του!

Στο βιβλίο αυτό περιλαμβάνονται τα πρακτικά της ημερίδας που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 8 Οκτωβρίου 2017 στο αμφιθέατρο του δημαρχείου Κορωπίου και στη διάρκεια της οποίας ομάδα ερευνητών που αποτελούνταν από τους (κατ' αλφαβητική σειρά) Γιώργο Κόλλια, μηχανολόγο – ηλεκτρολόγο μηχανικό του ΕΜΠ, Νικόλαο Λάζαρη αντιστράτηγο ε.α., Γιώργο Ντούνη αντιναύαρχο ε.α., Δημήτρη (Τάκη) Πρόφη, οικονομικό σύμβουλο και Θανάση Πουλάκη, ταξίαρχο ε.α., κατέθεσαν πλήθος στοιχείων από τα οποία αποδεικνυόταν πέραν πάσης αμφιβολίας ποιοί έκαψαν το Κορωπί! 

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ

Οι μνήμες του Χρήστου Δήμα

Μετράει 89 ολόκληρα χρόνια ζωής. Έχει ζήσει πολλά καλά και άσχημα. Όμως η μέρα εκείνη, η Δευτέρα 9 Οκτωβρίου 1944 θα μείνει για πάντα ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη του.

Ο Χρήστος Δήμας, γέννημα θρέμμα Κορωπιώτης, γεννημένος το 1929, ήταν αμούστακο παλικάρι 15 χρονών το '44.

Και βίωσε με τον χειρότερο τρόπο το τραγικό εκείνο πρωινό που σήμερα πλέον όλοι γνωρίζουμε ως το Ολοκαύτωμα του Κορωπίου.

Πριν από πέντε περίπου μήνες, έγραψε ένα ποίημα, το οποίο άφησε ευλαβικά στο μνημείο του Ολοκαυτώματος στην πλατεία της 9ης Οκτωβρίου, στο Κορωπί.

Γονατιστοί στο μνήμα σας
με μάτια βουρκωμένα
για πάντα σε σας η μνήμη μας
τα αδικοσκοτωμένα

Εσάς που τόσο άγρια
οι ΟΥΝΟΙ σας σκοτώσαν
γέρους γυναίκες και παιδιά
με βία θανατώσαν

Οι βάρβαροι δεν λύγισαν
ούτε στου μωρού το κλάμα
και σκόρπισαν παντού
τη θλίψη και το δράμα

Ερήμωσε η πόλη μας
τα πάντα ήταν καμμένα
οι μάνες μαυροφόρεσαν
και τα παιδιά κλαμένα

Πάνω στο καμπαναριό
στημένο πολυβόλο
και σκότωσαν αλύπητα
χωρίς να πουν το λόγο

Πολλούς θανάτους άφησαν
πολλά σπίτια καμμένα
όμως ποτέ δεν έδωσαν
το λόγο σε κανένα

Ο πόνος ήταν δυνατός
στη πόλη αντηχούσε
κι η μάνα μ' αναστεναγμό
το γιόκα της θρηνούσε

Τι κι αν πέρασε καιρός
και διάβηκε ο χρόνος
πάντα υπάρχει μέσα μας
γιατί!!! αυτός ο πόνος

Να είναι αιώνια η μνήμη σας
ήρωες τιμημένοι
για μας θα είστε πάντοτε
οι χιλιοδοξασμένοι...

Το χώμα να είναι ελαφρό
της γης που σας σκεπάζει
και μια φωνή από καρδιάς
ΑΘΑΝΑΤΟΙ φωνάζει. 

Πηγή: notioanatolika.gr

Το ημερολόγιο της Κατερίνας Αλλαγιάννη

Δύο ολόκληρες σελίδες αφιερώνει στο ημερολόγιό της η Κατερίνα Αλλαγιάννη, η οποία καταγόταν από το Λιόπεσι (Παιανία) και είχε παντρευτεί στο Μαρκόπουλο, για το Ολοκαύτωμα του Κορωπίου.

Η γυναίκα αυτή, όπως αποκάλυψε στο notioanatolika.gr ο Δρ. Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Θρησκειών, Κωνσταντίνος Τσοπάνης, είχε γεννηθεί στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και πρέπει να απεβίωσε στη δεκαετία του '60.

Υπήρξε απόφοιτος παρθεναγωγείου, άρα γνώριζε πολύ καλά γράμματα, ζούσε με τον άνδρα της σε σπίτι το οποίο ακόμη σώζεται επί της λεωφόρου Πόρτο Ράφτη και κατέγραφε ό,τι έβλεπε καθ' όλη τη διάρκεια της Κατοχής.

Βέβαια, όπως επεσήμανε ο κ. Τσοπάνης, “οι αναμνήσεις της είναι έντονα φορτισμένες καθότι είναι καταγραφή της στιγμής”.

Στις δύο σελίδες λοιπόν στις οποίες κάνει αναφορά στα όσα συνέβησαν στο Κορωπί στις 8 και 9 Οκτωβρίου 1944, η Κατερίνα Αλλαγιάννη υποστηρίζει ότι ο γερμανικός στρατός αποχωρούσε με ηρεμία από το Κορωπί (σ.σ.: λίγες ημέρες αργότερα θα απελευθερωνόταν και η Αθήνα).

Όμως στα τελευταία γερμανικά φορτηγά που έφευγαν από την πόλη κάποια μέλη οργανώσεων πέταξαν χειροβομβίδες και “έτσι άρχισε το κακό”. “...οι διάφορες οργανώσεις που είχαν σπαρθεί στα χωριά μας, ήθελαν να δείξουν εδώ την ανδρεία τους” αναφέρει μάλλον ειρωνικά η λιοπεσιώτισσα.

Στη συνέχεια η Κ. Αλλαγιάννη περιγράφει τί συνέβη στο Κορωπί από τις 8 το βράδυ της Κυριακής (8/10/44) και καθ' όλη τη διάρκεια της Δευτέρας (9/10/44). 

Διαβάστε τη συνέχεια εδώ

Το ζήτημα των εγκληματιών πολέμου

Γράφει η κυρία Δέσποινα - Γεωργία Κωνσταντινάκου*

(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Χανιώτικα Νέα" στις 13 και 15 Ιουνίου 2015, σε συνέχεια. Ακολουθεί απόσπασμά του)

Τα εγκλήματα πολέμου στην Ελλάδα δεν έλαβαν ποτέ την ανάλογη δημοσιότητα της οποίας έτυχαν οι γερμανικές βιαιοπραγίες σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. H κοινή γνώμη της Γερμανίας μόλις τις περασμένες δεκαετίες άρχισε να ενημερώνεται για τα έργα και τις ημέρες των στρατευμάτων της στον ελληνικό χώρο, κυρίως εξαιτίας του αιτήματος των Ελλήνων θυμάτων για την καταβολή αποζημιώσεων.

Ηδη πριν τη λήξη του πολέμου, η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση είχε ξεκινήσει να συλλέγει στοιχεία για τις βιαιότητες και τις καταστροφές που προκαλούσαν στη χώρα οι δυνάμεις Κατοχής, θέλοντας να ικανοποιήσει το κοινό περί δικαίου αίσθημα που απαιτούσε την τιμωρία των εγκλημάτων. Παρά τις αγαθές προθέσεις, η επίτευξη του στόχου απεδείχθη δύσκολη, καθώς στο διαλυμένο από την τετράχρονη κατοχή κράτος δεν υπήρχαν οι δομές και η οργάνωση που θα μπορούσαν να στηρίξουν το εγχείρημα.

Το Ελληνικό Εθνικό Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου

Το Ελληνικό Εθνικό Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1945, με καθυστέρηση πολλών μηνών και στην ουσία μόνο εξαιτίας της έντονης πίεσης που άσκησαν οι Σύμμαχοι. Αποστολή του Γραφείου ήταν η συγκέντρωση και αξιολόγηση αποδεικτικού υλικού για τα εγκλήματα που είχαν σημειωθεί στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κατοχής. Το υλικό αυτό θα αποστελλόταν στις συμμαχικές Αρχές οι οποίες στη συνέχεια θα προχωρούσαν στον εντοπισμό και την παράδοση των καταζητούμενων προκειμένου να δικαστούν από την ελληνική δικαιοσύνη. 

Το Γραφείο βέβαια αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα στην λειτουργία του, λόγω των μειωμένων οικονομικών πόρων, αλλά και των μεγάλων ελλείψεων σε έμψυχο δυναμικό. Τα στελέχη του καταβάλλοντας πραγματικά φιλότιμες προσπάθειες κατάφεραν παρόλα αυτά να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να παραδώσουν στις συμμαχικές Αρχές καταλόγους με ονόματα καταζητούμενων. Υστερα από αξιολόγηση αυτών των στοιχείων, οι σύμμαχοι ενέκριναν την εγγραφή 1.127 ατόμων στις λίστες των εγκληματιών πολέμου. Από αυτούς 470 ήταν Γερμανοί, 242 Ιταλοί, 410 Βούλγαροι και 5 Αλβανοί. Οι αιτήσεις παράδοσης δεν απέδωσαν όμως τα προσδοκώμενα καθώς οι κατηγορούμενοι στη συντριπτική πλειοψηφία τους δεν ήταν δυνατό να εντοπιστούν.

Ομως και τα απευθείας αιτήματα που απηύθυνε τα επόμενα χρόνια η Αθήνα προς τις κυβερνήσεις των πρώην δυνάμεων Κατοχής για την παράδοση ατόμων που κατηγορούνταν από τις ελληνικές Αρχές για εγκλήματα πολέμου δεν βρήκαν καμία ανταπόκριση. Οι Βούλγαροι προέβαλαν ως επιχείρημα ότι είχαν αρχίσει οι ίδιοι να δικάζουν τους υπηκόους τους που είχαν εμπλακεί σε εγκλήματα πολέμου, συνεπώς δεν χρειαζόταν να υπάρξει καμία απολύτως ανάμειξη της ελληνικής πλευράς. Την ίδια αρνητική στάση, διανθισμένη μόνο από διπλωματική ευγένεια, κράτησε και η Ιταλία. 

Οι Ιταλοί και Βούλγαροι που τελικά οδηγήθηκαν ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων είχαν συλληφθεί είτε από τον ΕΛΑΣ είτε από τις ελληνικές αστυνομικές Αρχές, ενώ οι λίγοι Γερμανοί που παραδόθηκαν από τους Συμμάχους για να δικαστούν προέρχονταν κυρίως από βρετανικά στρατόπεδα στη Μέση Ανατολή όπου ήταν πιο εύκολη η διακρίβωση των στοιχείων των κρατουμένων.

Οι δίκες των εγκληματιών πολέμου

Οι δίκες των Γερμανών υπηκόων που κατηγορούνταν για εγκλήματα πολέμου ξεκίνησαν στα τέλη του 1946. Οι πρώτοι που οδηγήθηκαν ενώπιον των ελληνικών δικαστικών αρχών ήταν οι στρατηγοί της Κρήτης Bruno Bräuer και Friedrich Müller, που κατηγορούνταν μεταξύ άλλων για εκτελέσεις, διενέργεια αντιποίνων, εκτοπισμούς, λεηλασίες, εμπρησμούς.

Η δίκη τελείωσε με την καταδίκη των δύο Γερμανών σε θάνατο και την εκτέλεσή τους στο Χαϊδάρι στις 20 Μαΐου 1947, ανήμερα της επετείου της Μάχης της Κρήτης. Την ίδια τύχη είχε και ο επόμενος Γερμανός που δικάστηκε από το Ειδικό Στρατοδικείο Εγκλημάτων Πολέμου, ο επιλοχίας Fritz Schubert, ο οποίος κατά γενική ομολογία αποτελούσε μια από τις «πλέον ειδεχθείς μορφές» των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής και κατηγορούνταν για εγκλήματα πολέμου στην Κρήτη και τη Μακεδονία. Στους υπόλοιπους Γερμανούς επιβλήθηκαν μικρές μόνο ποινές, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις υπήρξαν και αθωωτικές αποφάσεις. Εξαίρεση αποτέλεσε η περίπτωση του Alexander Andrae, διοικητή του Φρουρίου Κρήτης που έδρασε μαζί με τους Bräuer και Müller, ο οποίος τον Δεκέμβριο του 1947 καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Γεγονός είναι πάντως πως όσο ο καιρός περνούσε, το ζήτημα της δίωξης των εγκληματιών πολέμου δεν απασχολούσε πια με την ίδια ένταση ούτε την ελληνική πολιτεία ούτε την κοινή γνώμη. Και οι δικαστικές Αρχές φαίνονταν πλέον πιο διστακτικές να προχωρήσουν στην άμεση εκδίκαση των υποθέσεων και στην επιβολή αυστηρών ποινών. 

Είναι ενδεικτικό πως μέσα στο 1948 εκδικάστηκαν έξι υποθέσεις Γερμανών που κατηγορούνταν για εγκλήματα πολέμου. Απ’ αυτές οι τρεις αναβλήθηκαν για άγνωστη ημερομηνία, σε μία υπόθεση η ποινή που επεβλήθη ήταν ευνοϊκή και με καλές προοπτικές για απονομή χάριτος, ένας από τους καταδικασθέντες αφέθηκε άμεσα ελεύθερος, ενώ ένας αθωώθηκε. Όμως και διεθνώς το κλίμα είχε αρχίσει να αλλάζει, με το ψυχροπολεμικό σκηνικό που διαμορφωνόταν να θέτει άλλες προτεραιότητες. Η επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ της Ελλάδας και της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας τον Δεκέμβριο του 1950 έθετε ούτως ή άλλως νέα δεδομένα στο ζήτημα των εγκληματιών πολέμου.

Οι Γερμανοί διπλωμάτες φρόντισαν από την πρώτη στιγμή να καταστήσουν σαφές πως η γρήγορη, αθόρυβη, αλλά προπάντων οριστική διευθέτηση του ζητήματος θα αποτελούσε πρωταρχικό στόχο των ομοσπονδιακών Αρχών, για την επίτευξη του οποίου δεν θα δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν όλα τα δυνατά μέσα πίεσης. Μια πρώτη γεύση αυτής της πίεσης πήρε την περίοδο 1950 – 1951 ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος όταν επιχείρησε να επαναπροωθήσει τα ελληνικά καπνά στη γερμανική αγορά βρέθηκε αντιμέτωπος με το άμεσο αίτημα της γερμανικής κυβέρνησης να παύσει τη δίωξη εναντίον δύο Γερμανών υπηκόων που κατηγορούνταν για εγκλήματα οικονομικής φύσης στη διάρκεια της κατοχής.

Η Βόννη δέχθηκε να αγοράσει ελληνικά καπνά μόνο όταν έλαβε τη διαβεβαίωση για την ικανοποίηση του αιτήματός της. Η πρώτη αυτή υποχώρηση έδωσε στη γερμανική πλευρά το έναυσμα προκειμένου να πιέσει ακόμα περισσότερο για μια άμεση και κυρίως συνολική διευθέτηση του ζητήματος των εγκληματιών πολέμου. Οι πιέσεις φάνηκαν τελικά να αποδίδουν τον Απρίλιο του 1952, όταν η κυβέρνηση Πλαστήρα συμπεριέλαβε στον Α.Ν. 2058 «περί μέτρων ειρηνεύσεως» ειδική διάταξη, η οποία προέβλεπε τη δυνατότητα αναστολής της ποινικής δίωξης για όλα τα αδικήματα που χαρακτηρίζονταν ως εγκλήματα πολέμου.

Η ελληνική κυβέρνηση θα παρέδιδε πρώτα τις σχετικές δικογραφίες στις δικαστικές αρχές της Γερμανίας, οι οποίες καθίσταντο έτσι υπεύθυνες για την περαιτέρω ποινική δίωξη των υπηκόων τους.

Η αναστολή των διώξεων από τα ελληνικά δικαστήρια θα ήταν δυνατή μόνο αφού πρώτα θα είχε ξεκινήσει η ποινική διαδικασία από τα αλλοδαπά δικαστήρια.

Παρ' ότι οι ελληνικές Αρχές θεωρούσαν την παράδοση των δικογραφιών ως έναν «εύσχημο τρόπο τερματισμού του ζητήματος», οι Γερμανοί δεν την αντιμετώπισαν με την ίδια θετική διάθεση. Επιθυμία της Βόννης ήταν άλλωστε η οριστική λύση του ζητήματος των εγκληματιών πολέμου με έναν γενικό νόμο αμνήστευσης και όχι με μια μεσοβέζικη λύση σαν αυτή στην οποία είχε καταφύγει η ελληνική πλευρά, η οποία αφενός επιθυμούσε για πολιτικούς, οικονομικούς και γενικότερους λόγους να ικανοποιήσει τους Γερμανούς, από την άλλη όμως δεν ήθελε να επωμιστεί το κόστος της οριστικής διευθέτησης του ζητήματος των εγκληματιών πολέμου.