Κορωπί, 1944. Γεγονότα πριν από την απελευθέρωση

Αντιμετωπίζοντας με μεγάλη σοβαρότητα τα όσα υποστηρίζει ο τοπικός "ιστορικός ερευνητής"  κ. Θωμάς Πρόφης, περί εμπλοκής "γερμανοντυμένων Ελλήνων" στην καταστροφή της πόλης μας, ακολουθήσαμε αυτό το "μονοπάτι" της έρευνας από την αρχή, (μηδενική βάση) για την αναζήτηση στοιχείων σε επίσημα ιστορικά αρχεία, σε συνδυασμό με τις πηγές που μας παραπέμπει στο βιβλίο του[1].

Εκείνη την χρονική περίοδο, λίγο πριν αποχωρήσουν τα γερμανικά στρατεύματα από τη χώρα μας, συνέβαιναν δυστυχώς άσχημα γεγονότα, που προμήνυαν τον ερχομό ενός μεγάλου αδελφοκτόνου πολέμου. Αποφύγαμε τη "δίνη" της εμφυλιοπολεμικής αντιπαράθεσης για το ποιός φταίει και επικεντρωθήκαμε αυστηρά στην αναζήτηση τυχόν Ελλήνων δραστών, εγκληματιών που ήλθαν στο Κορωπί και έπραξαν εμπρησμούς και φόνους. 

Χωρίς να λάβουμε υπ' όψη μας ούτε τις δικογραφίες, ούτε τις μαρτυρίες που υπάρχουν και αποδεικνύουν το γερμανικό έγκλημα πολέμου, ερευνήσαμε σε βάθος και χωρίς προκατάληψη, την άποψη  ότι  Έλληνες "...Χ, μεταλλαγμένοι σε χίτες ταγματασφαλίτες, διάφοροι εθνικιστές του 1ου Συντάγματος του Σπηλιωτόπουλου και άνδρες της ειδικής ασφάλειας που συνήθως ήταν γερμανοντυμένοι....έκαψαν και σκότωσαν στο Κορωπί" (σελ. 109 του βιβλίου Θ. Πρόφη). Σ' αυτή την περίπτωση εξετάσαμε:

• Την δράση του υποστρατήγου Παναγιώτη Σπηλιωτόπουλου ως διοικητού της Στρατιωτικής Διοίκησης Αττικής (ΣΔΑ) και των μη εαμικών αντιστασιακών οργανώσεων  τον Οκτώβριο του 1944.
• Τον ρόλο της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων.
• Την εμπλοκή των Ταγμάτων Ασφαλείας, (ΤΑΣΦ) που συγκροτήθηκαν από την δοσίλογη κατοχική κυβέρνηση εκείνης της εποχής.

Επικεντρωθήκαμε στο εγγύτερο γεγονός  το οποίο συνέπεσε χρονικά με την καταστροφή του Κορωπίου και συσχετίσθηκε (σύμφωνα με την παραπάνω άποψη)  με αυτή:  Την μυστική παραλαβή οπλισμού από τις ανατολικές ακτές Αττικής, τον Οκτώβριο του 1944, από την Στρατιωτική Διοίκηση Αττικής. 

Τι διαπιστώθηκε!

Θα δώσουμε μια συνοπτική εικόνα της πολιτικοστρατιωτικής κατάστασης που επικρατούσε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944, για να μπορέσει ο αναγνώστης να έχει πλήρη αντίληψη των γεγονότων.

Η αποστολή και η αντίστοιχη παραλαβή του οπλισμού γινόταν με διαταγή του ΓΕΣ Μέσης Ανατολής, κατόπιν εντολής της τότε κυβέρνησης Παπανδρέου, που αναγνωριζόταν από τους συμμάχους, ως η νόμιμη κυβέρνηση της Ελλάδος.[2]

Στο παρακάτω χαρακτηριστικό απόσπασμα  της διαταγής φαίνεται ο διορισμός του στρατηγού   Σπηλιωτόπουλου  ως στρατιωτικού διοικητή Αττικής :

"...Εντολαί: 

1) Αι Εθνικαί Οργανώσεις λαμβάνουν εντολήν να θέσουν υπό ενιαίαν διοίκησιν τα στρατιωτικά των τμήματα. Ομοίως ως καθαρώς στρατιωτικές οργανώσεις θα τεθούν υπό την αυτήν διοίκησιν.

2) Ανώτερος Διοικητής στρατιωτικών τμημάτων ορίζεται ο Υποστράτηγος Πεζ. Σπηλιωτόπουλος Παν. και Στρατιωτικός Διοικητής Αττικής. Θα βοηθείται υπό του Επιτελείου του..."

(Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ928/Β/1γ)

Σ' αυτή την εικόνα, φαίνεται η τελευταία σελίδα της διαταγής που περιγράφεται ο τρόπος παραλαβής από ακτές της Αττικής. (Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ928/Β/1γ) (Φωτογραφικό αρχείο ΟΙΕ)

Η παραλαβή γινόταν μυστικά, για να μην γίνει αντιληπτή αφ' ενός μεν από τους Γερμανούς που βρίσκονταν στην Αττική και στα Μεσόγεια με υπολογίσιμες ακόμη δυνάμεις[3], μέχρι και τις 11 Οκτωβρίου 1944, αλλά και προς αποφυγή "παρεμβάσεως" του ΕΛΑΣ!

Επομένως τα όπλα παραλαμβάνονταν από τμήματα που είχε συγκροτήσει η Στρατιωτική Διοίκηση Αττικής, με διοικητή τον υποστράτηγο Σπηλιωτόπουλο, διορισμένο από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Γ. Παπανδρέου, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, αλλά και με κοινή συναίνεση όλων των παρατάξεων, κατόπιν της συμφωνίας της Καζέρτας, που είχε υπογραφεί τον Σεπτέμβριο του 1944.

Η σχετική παράγραφος της συμφωνίας προέβλεπε:

" Όσον αφορά τας εν Ελλάδι δρώσας σήμερον δυνάμεις, η στρατιωτική των οργάνωσις θέλει είναι η κάτωθι:

α) Ο Στρατηγός Ζέρβας θα συνέχιση να δρα εντός των εδαφικών ορίων της συμφωνίας της Πλάκας και θα συνεργάζεται μετά του Στρατηγού Σαράφη δια την παρενόχλησιν της γερμανικής υποχωρήσεως εντός της περιοχής μεταξύ των βορείων ορίων της συμφωνίας Πλάκας και της Αλβανίας.

β) Ο Στρατηγός Σαράφης θα συνέχιση να δρα εις την υπόλοιπον Ελλάδα εξαιρέσει:

Ι. Περιφερείας Αττικής. Όλα τα στρατεύματα εις την περιφέρειαν ταύτην θα διοικώνται υπό του Στρατηγού Σπηλιωτόπουλου, δρώντος εν στενή συνεργασία μετά των εν Αθήναις μελών της Κυβερνήσεως και βοηθούμενου υπό τινος Αξιωματικού Συνδέσμου, ονομασθησομένου παρά του Στρατηγού Σαράφη. Θα είναι υπό τας διαταγάς της Δυνάμεως 140.(σ.σ. βρετανικής δύναμης)

II. Πελοποννήσου. Τα στρατεύματα εις την περιφέρειαν ταύτην θα διοικώνται παρά τίνος αξιωματικού υποδειχθησομένου υπό του στρατηγού Σαράφη τη εγκρίσει της Ελληνικής Κυβερνήσεως και όστις θα βοηθήται υπό Αγγλικής Αποστολής Συνδέσμου. Θα είναι υπό τας διαταγάς της Δυνάμεως 140.

III. Βραδύτερον η Θράκη (συμπεριλαμβανομένης και της Θεσσαλονίκης) θα είναι υπό την διοίκησιν ενός αξιωματικού υποδειχθησομένου υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως."

Διευκρινίζεται, ότι αν και αυτή η διοίκηση, είχε δημιουργηθεί με εντολή της κυβέρνησης Καΐρου, δρούσε στην Αθήνα με μυστικότητα, γιατί χαρακτηριζόταν ως παράνομη από την τότε δοσίλογη κατοχική κυβέρνηση και από την γερμανική διοίκηση φυσικά, αλλά και διότι αντιμετώπιζε την αντιπαλότητα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.[4]

Αποστολή της ήταν η συγκρότηση του μεταβατικού εθνικού στρατού στην Αττική, σύμφωνα με τις εντολές της κυβέρνησης Παπανδρέου, με σκοπό την τήρηση του νόμου και της τάξης μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων και μέχρι την άφιξη της ελληνικής κυβέρνησης από το εξωτερικό. 

Ο μεταβατικός εθνικός στρατός, δεν θα οργανωνόταν μόνο για την Αττική, αλλά για όλη την Ελλάδα. 

Στην παραπάνω εικόνα βλέπετε την πρώτη σελίδα της μελέτης του ΓΕΣ με ημερομηνία 2 Οκτωβρίου 1944, όπου αναφέρεται ο σκοπός της δημιουργίας εθνικού στρατού αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος από τα στρατεύματα κατοχής. (Πηγή ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ. 928/Β/3γ)

Η συγκρότηση του μεταβατικού Εθνικού Στρατού είχε έναν περιορισμό. Ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα προβλεπόταν η ένταξη  των δυνάμεων του ΕΛΑΣ συγκροτημένων κατά περιοχές σε μεραρχίες, στην Αττική, η εντολή ήταν να κρατηθεί ο ΕΛΑΣ εκτός, όπως είχε συμφωνηθεί στην Καζέρτα και να δημιουργηθούν μονάδες και συγκροτήματα, ειδικά στην Αττική και στη Θεσσαλονίκη με ένταξη μη εαμικών αντιστασιακών οργανώσεων, της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας Πόλεων. Στην εικόνα που ακολουθεί, βλέπετε τμήμα του πίνακα του σχεδίου και την κατανομή δυνάμεων για την Αττική.

Παράρτημα σχεδίου ΓΕΣ για οργάνωση Εθνικού Στρατού στην Αθήνα, 2 Οκτωβρίου 1944 . Διακρίνεται καθαρά η επιλογή μη εαμικών αντιστασιακών οργανώσεων και Αστυνομίας Πόλεων και Χωροφυλακής για την συγκρότηση μονάδων στην Αθήνα και γενικότερα στην Αττική. (Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ. 928/Β/3γ)

Στην πραγματικότητα ο λόγος γι' αυτό, ήταν απλός και θλιβερός. Υπήρχε ο φόβος της βίαιης κατάληψης της εξουσίας στην Αθήνα, από το ισχυρό, όπως εθεωρείτο τότε, ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που παρουσιαζόταν ως ένας σοβαρός δυνητικός αντίπαλος της κυβέρνησης[5]. 

Τα όπλα λοιπόν προορίζονταν για τις μονάδες του μεταβατικού εθνικού στρατού ασφαλείας στην περιοχή Αττικής στον οποίο δεν συμμετείχε ο ΕΛΑΣ. Αλλά και ο ΕΛΑΣ αντιλαμβανόμενος αυτήν την κίνηση, διεκδικούσε να έχει τα όπλα[6], χωρίς να αποδέχεται τις συγκεκριμένες εντολές της κυβέρνησης Παπανδρέου. Έτσι ξεκίνησε αρχικά σαν διαμάχη για να καταλήξει σε μάχη μεταξύ μη εαμικών και εαμικών δυνάμεων. 

Η ΣΔΑ οργάνωσε την υποδοχή και την παραλαβή συμμαχικού οπλισμού, από τις ακτές της Αττικής, δύο φορές, μία εντός Σεπτεμβρίου και μία εντός Οκτωβρίου 1944. Τον Σεπτέμβριο το τμήμα υποδοχής που είχε συγκροτηθεί από προσωπικό της αντιστασιακής  οργάνωσης «Χ», (η οποία είχε ενταχθεί σύμφωνα με τη σχεδίαση στον μεταβατικό εθνικό στρατό Αττικής) ήλθε σε συμπλοκή με αντίστοιχο τμήμα του ΕΛΑΣ στην περιοχή Αυλάκι της Κερατέας, που κατέληξε σε νεκρούς και τραυματίες.

Για να διαπιστώσουμε την  εμπλοκή ή όχι  αυτών των τμημάτων στο κάψιμο του Κορωπίου, ερευνήσαμε με λεπτομέρεια τις κινήσεις τους, μέσα από πηγές αρχείων και συνεντεύξεις μαρτύρων.

 "Γιατί χρησιμοποιήθηκε η "Χ" για την παραλαβή και όχι η Χωροφυλακή ή η Αστυνομία, αφού τα όπλα προορίζονταν γι' αυτούς", ήταν ερώτηση στην οποία προσπαθήσαμε να δώσουμε απάντηση.

Η απόφαση της ΣΔΑ να χρησιμοποιήσει προσωπικό της "Χ" στην 1η παραλαβή του οπλισμού, εξηγήθηκε σε συνέντευξη της 17 Σεπτεμβρίου 2017, που είχαμε με τον ακαδημαϊκό και καθηγητή κ. Επαμεινώνδα Σπηλιωτόπουλο,  τότε μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης ΡΑΝ. Εκείνη την περίοδο η "Χ" συνέβαινε να είναι καλύτερα εξοπλισμένη σε σύγκριση με τους άνδρες της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής, οι οποίοι διέθεταν μόνο ένα περίστροφο με 3 φυσίγγια ο καθένας. ΄Το τμήμα της "Χ", με τον οπλισμό που είχε, εκτιμήθηκε ότι θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μια σοβαρή απειλή εναντίον τους, όπως και έγινε τελικά. Αλλά αυτό το γεγονός, δεν είχε σχέση με το κάψιμο του Κορωπίου, αφού συνέβη τον Σεπτέμβριο του 1944.

Τον Οκτώβριο του 1944, που μας ενδιαφέρει περισσότερο, το τμήμα υποδοχής οργανώθηκε από άνδρες της Αστυνομίας Πόλεων[7]. Η Βραώνα, είχε καθορισθεί σαν ακτή υποδοχής του οπλισμού, ενώ αναμενόταν ότι το πλοίο θα έφτανε το βράδυ 5 προς 6 Οκτωβρίου για να ξεφορτωθούν τα όπλα μυστικά και να μεταφερθούν στην Αθήνα για τον εξοπλισμό των μονάδων της ΣΔΑ. 

Η επιχείρηση ανατέθηκε στον τότε συνταγματάρχη Αντωνόπουλο ο οποίος χρησιμοποίησε 105 αστυνομικούς υπαλλήλους με πολιτικά ρούχα. Η δικαιολόγηση της κίνησης προς τους Γερμανούς, παρουσιάστηκε σαν κίνηση αστυνομικού τμήματος που εκτελεί «εξωτερικήν υπηρεσία», σαν κάλυμα της πραγματικής αποστολής τους που ήταν η παραλαβή οπλισμού. 

Ως υποδιοικητής του, ορίσθηκε ο τότε Ανχης Ζάγκλης, ο οποίος είχε κάνει την πρώτη παραλαβή τον Σεπτέμβριο και γνώριζε τις διαδικασίες. 

Παράλληλα ένα ακόμη τμήμα 70 ελαφρά οπλισμένων και ενστόλων χωροφυλάκων, με επικεφαλής τον Μοίραρχο Γεώργιο Ρέτσο, ανέλαβε την εξασφάλιση του δρομολογίου από Μαρκόπουλο-Λιόπεσι- Σταυρό για να κινηθούν τα αυτοκίνητα με τον οπλισμό, προς Αθήνα, προς αποφυγή της υφαρπαγής του από δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Η έδρα του καθορίστηκε στο Μαρκόπουλο.  Όλα γίνονταν με τον φόβο των Γερμανών, που ακόμη μέχρι τότε διέθεταν ισχυρές δυνάμεις στην περιοχή, είτε διερχόμενες, είτε για την ασφάλεια των διερχομένων. 

Το μεσημέρι της 5 Οκτωβρίου 1944, ημερομηνία που είχε καθορισθεί με σχετική διαταγή της ΣΔΑ [8], τρία αυτοκίνητα με τη δύναμη του Αντωνόπουλου, κινήθηκαν με προορισμό την ακτή υποδοχής στη Βραώνα, προκειμένου να παραλάβει τον οπλισμό από το πλοίο, που αναμενόταν τη νύκτα 5/6 Οκτωβρίου 1944. Περνώντας όμως από το Λιόπεσι, δέχθηκε πυρά από φυλάκιο που είχε εγκαταστήσει ο ΕΛΑΣ, προφανώς για τον έλεγχο κινήσεων των πολιτών από και προς Αθήνα (περί τέτοιων φυλακίων  αναφέρει και ο Ronald Hampe στο βιβλίο του «Η διάσωση της Αθήνας» σελ. 62-63, ονοματίζοντας και το Λιόπεσι) 

Ανταπέδωσαν τα πυρά, έδιωξαν τους άνδρες του ΕΛΑΣ και αφού πήραν μαζί τους έναν Λιοπεσώτη σαν οδηγό, συνέχισαν την κίνησή τους μέσα από αγροτικούς πλέον δρόμους του κάμπου για την Βραώνα, ώστε ν’ αποφύγουν και Γερμανούς και άλλες ενδεχόμενες επιθέσεις του ΕΛΑΣ. Όπως όμως αναφέρεται σε σχετική μεταγενέστερη έκθεση, ήλθαν αντιμέτωποι με γερμανική περίπολο, η οποία αρχικά τους πυροβόλησε, ενώ στη συνέχεια, αφού παρουσιάσθηκαν και αναγνωρίσθηκαν με τις ταυτότητες ώς αστυνομικοί, τους άφησε να συνεχίσουν.

Στην Βραώνα έφτασαν αργά το απόγευμα. Το γιατί κινήθηκαν ημέρα και όχι νύκτα, ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα απαγόρευσης κυκλοφορίας νυκτερινές ώρες, προφανώς λόγω των κινήσεων γερμανικών μονάδων, όπως αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο.

Το περιστατικό της ανταλλαγής πυροβολισμών με το φυλάκιο του ΕΛΑΣ στο Λιόπεσι, αναφέρθηκε στη ΣΔΑ, η οποία διέταξε τον Αρχηγό Χωροφυλακής να μεριμνήσει για την απομάκρυνση του ΕΛΑΣ από το Λιόπεσι και την εξασφάλιση του δρομολογίου[9].

Στο κείμενο που ακολουθεί, βλέπετε το περιεχόμενο της χειρόγραφης διαταγής του στρατηγού Σπηλιωτόπουλου, η οποία δεν έχει σχέση με το Κορωπί,  παρά την άποψη περί του αντιθέτου.

Στρατιωτική Δκσις Αθηνών
Εξαιρετικώς Επείγουσα   Απόρρητος
Διαταγή
Ι. Μοίραρχος Ρέτσος άνευ διαταγής συνεκεντρώθη Λιόπεσι εγκλησθείς Σχολείον και αφήσας έλεγχον χωρίου εις ΕΛΑΣ. 

ΙΙ. Διατάξατε αμέσως τον ανωτέρω να εκκαθαρίσει χωρίον από ΕΛΑΣ και να καλύψει διάβασιν του δια τον οπλισμό αποσταλέντος αποσπάσματος.
ΙΙΙ. Αναφέρετε εγγράφως εκτέλεσιν αύριον την 8ην ώραν
Αθήνα 6-10-44
Π.Σπηλιωτόπουλος
Υπτγος
(Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ. 913/Ζ/2κ )

Δεν αναφέρεται στο Κορωπί, ούτε ευσταθεί ο ισχυρισμός της "αληγορικής" ερμηνείας, δηλαδή λέει Λιόπεσι και εννοεί Κορωπί. Επίσης δεν συμφωνούμε για "αλλοίωση" της ημερομηνίας, δηλαδή ενώ γράφει 6/10/44, εννοεί 9/10/44, ή τέθηκε σκόπιμα για "συγκάλυψη" του εγκλήματος!

Το ίδιο έκανε και ο  Αντωνόπουλος, απευθυνόμενος στο Μοίραρχο Ρέτσο, ο οποίος αντί να βρίσκεται στο Μαρκόπουλο, όπως είχε διαταχθεί, είχε μαζέψει όλη του τη δύναμη στο δημοτικό σχολείο στο Λιόπεσι, πιθανόν από τον φόβο είτε των Γερμανών, είτε του ΕΛΑΣ, . 

Στην χειρόγραφη διαταγή του συνταγματάρχη Αντωνόπουλου προς τον μοίραρχο Ρέτσο, γίνεται η μνεία για την απομάκρυνση του ΕΑΜ με "εν ανάγκη χρήσιν όπλων", αλλά και πάλι αναφέρεται στο Λιόπεσι και όχι στο Κορωπί. Το κείμενο φαίνεται παρακάτω:

6-10-44 ώρα 6η 

Ενέργειά σας συμπτύξεως εις Λιόπεσι ήταν αντίθετος προς την ανατεθείσαν υμίν αποστολήν, την οποίαν ηγνοήσατε τελείως. 

Μολονότι διετάχθητε δεν εξασφαλίσατε ούτε την εκκαθάρισιν του Λιόπεσι, με αποτέλεσμα να βληθώμεν κατά την εκείθεν διέλευσίν μας. 

Κατόπιν τούτου εντέλλομαι όπως διατάξητε αμέσως την απομάκρυνσιν του ΕΑΜ από το Λιόπεσι κάμνοντας εν ανάγκη χρήσιν των όπλων ων δεν στερείσθε. 

Μ. Αντωνόπουλος 

Συν/χης

(Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ913/Ζ/2ιθ)

Τελικά, δεν έγινε τίποτε από όλα αυτά, περί εκκαθάρισης στο Λιόπεσι.

Το πλοίο δεν ήλθε εκείνο το βράδυ στη Βραώνα, και το τμήμα υποδοχής, μη γνωρίζοντας τον ακριβή χρόνο αφίξεως, παρέμεινε εκεί, αναμένοντας κάθε επόμενη νύκτα την άφιξη. Υπάρχει μάλιστα διαταγή της ΣΔΑ με ημερομηνία 9/10/1944, η οποία ρυθμίζει θέματα τροφοδοσίας και οδηγίες για παράταση αναμονής αφίξεως του οπλισμού. (ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ 913/Ζ/2κα)

Είναι σαφές ότι το συγκεκριμένο τμήμα βρισκόταν στη Βραώνα και δεν είχε ανάμιξη στην καταστροφή του Κορωπίου. Έτσι έφτασε 11 Οκτωβρίου 1944, οπότε έλαβαν το τελικό μήνυμα με τον χρόνο αφίξεως το βράδυ της 12 Οκτωβρίου 1944, όταν  είχαν αποχωρήσει οι Γερμανοί από την περιοχή. Το Κορωπί είχε ήδη καεί. 

Επομένως συμπεραίνεται,  ότι το  τμήμα της Αστυνομίας το οποίο δεν ήταν "γερμανοντυμένο", αφού φορούσε πολιτική περιβολή, δεν είχε οποιαδήποτε εμπλοκή με το κάψιμο του Κορωπίου, στις 9 Οκτωβρίου 1944. 

Στις 13 Οκτωβρίου 1944, το πρωί, δύναμη περίπου 80 ανδρών του ΕΛΑΣ προερχόμενη από Πεντέλη, έφτασε στο Λιόπεσι και αφού κατηγόρησε τον Ρέτσο "σαν συνεργάτη των Γερμανών που έκαψαν το Κορωπί, και υπεύθυνο για την εκδίωξη του φυλακίου του ΕΛΑΣ, αλλά και διότι απείλησε τους πολιτικούς καθοδηγητές του ΕΑΜ στο Λιόπεσι με σύλληψη", αφόπλισαν δια της βίας όλο το απόσπασμα και απομακρύνθηκαν προς Κορωπί, όπως αναφέρει σε σχετική αναφορά του, ο τότε Ανχης Ιατρού, ο οποίος ήταν παρών.(ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Φ.913/Ζ/2κε. Έκθεσις Ανχου Ιατρού Αναστασίου).

Γίνεται αντιληπτό ότι αυτό το τμήμα χωροφυλακής, ήταν αδρανές και δεν μετακινήθηκε ούτε συμμετείχε σε οποιαδήποτε ενέργεια προς το Κορωπί.

Περί του Ανεξαρτήτου Τάγματος Μεσογείων

Επειδή και αυτή η μονάδα, αναφέρεται σαν εμπλεκόμενη  στο κάψιμο του Κορωπιού, ερευνήσαμε την πιθανή συμμετοχή της.

Σύμφωνα με τη σχεδίαση οργάνωσης του μεταβατικού εθνικού στρατού ασφαλείας,  στην Αττική προβλεπόταν η συγκρότηση  τριών συνταγμάτων και 2 ανεξαρτήτων ταγμάτων,  από μη εαμικές αντιστασιακές οργανώσεις της κατοχής, ως εξής[10]: 

• 1ο Σύνταγμα από μέλη της οργάνωσης «Χ» και της Εθνικής Δράσης. (Δκτης Ανχης Γρίβας) 
• 34ο Σύνταγμα από μέλη του ΕΔΕΣ Αθηνών και της ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων) (Δκτης Σχης Καμπάνης) 
• 20ο Σύνταγμα, από μέλη της Ρ.Α.Ν. (Ρωμυλία-Αυλών-Νήσοι), Εθνικό Κομιτάτο, Αγωνιζόμενη Ελλάδα, ΕΣΑΣ (Εθνικός Σύνδεσμος Ανωτάτων Σχολών) και Ιερά Ταξιαρχία (Δκτης Ανχης Μαρκόπουλος) 
• Τάγμα Κρητών 
• Ανεξάρτητο Τάγμα Μεσογείων 

Το τελευταίο, πήρε προφανώς την ονομασία του, λόγω της εντοπιότητος του προσωπικού. Πιθανόν, αρκετοί να ήταν προερχόμενοι από την Ελληνοβρετανική Οργάνωση Εθελοντών (ΕΒΟΕ). Το Τάγμα Μεσογείων, εκτιμάται από τα συλλεχθέντα στοιχεία, ότι είχε ως πιθανό χώρο συγκροτήσεως, κάποια περιοχή έξω από το Λιόπεσι. 

Η αρχική σχεδίαση της ΣΔΑ, ήταν να συγκροτηθεί το τάγμα με δύναμη περίπου 200-300 ανδρών, οι οποίοι θα εξοπλίζονταν με οπλισμό που θα προερχόταν από την παραλαβή στη Βραώνα. Ο διοικητής (Ανχης Ιατρού) και ο υποδιοικητής του τάγματος πήγαν στις 10 Οκτωβρίου 1944 (μετά το κάψιμο του Κορωπίου) στο Λιόπεσι στον μοίραρχο Ρέτσο και περίμεναν την άφιξη του οπλισμού. Από αυτούς  μάθαμε αργότερα, μέσα από την αναφορά τους, τι συνέβη εκεί.

Τίποτα δεν υλοποιήθηκε! Ο στρατηγός Σπηλιωτόπουλος με  διαταγή του, το περιεχόμενο της οποίας  φαίνεται παρακάτω, ακύρωσε την συγκρότησή τους στις 11 Οκτωβρίου 1944   και διέταξε τα όπλα (που ακόμα δεν είχαν έλθει) να μεταφερθούν απ’ ευθείας στην Αθήνα σε αποθήκες της Αστυνομίας Πόλεων[11]. 

"..Κύριε Αντωνόπουλε έλαβον την επιστολήν σας και ο κ. Κόκκινος θα σας είπη δι’ όλα τα ζητήματα προφορικώς. 

Το Τάγμα να μη συγκροτηθή και ο οπλισμός να μεταφερθή όλος ενταύθα. 

Άφιξις οπλισμού ή την σήμερον, ή 3 ημέρας μετά την σημερινήν 

11-10-44 

Σπηλιωτόπουλος 

Υποστράτηγος"

(Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ. 913/Ζ/2κγ)

Συνεπώς δεν μπορούσε να έχει ανάμειξη το συγκεκριμένο τάγμα με τα γεγονότα του Κορωπίου, αφού δεν συγκροτήθηκε τότε και δεν εξοπλίστηκε. Ούτε πήρε όπλα της πρώτης παραλαβής Σεπτεμβρίου!

Τα Τάγματα Ασφαλείας (ΤΑΣΦ)

Απόσπασμα από την έκθεση της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών σχετικά με την προέλευση του προσωπικού των ΤΑΣΦ

Μετάφραση 

Τύποι Στρατολογουμένων 

Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η πλειοψηφία εκείνων που υπηρετούν στα Τάγματα Ασφαλείας είναι φιλικά διακείμενοι προς τους συμμάχους. Πέρα από τους πολύ λίγους Γερμανόφιλους, τα μέλη των Ταγμάτων εμπίπτουν στις ακόλουθες κατηγορίες: 

(α) των πολύ φτωχών που κατατάχθηκαν προκειμένου να επιβιώσουν 

(β) των εγκληματικών τύπων 

(γ) των εθελοντών που παρακινήθηκαν από μίσος για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων συγγενείς των οποίων είχαν σκοτωθεί από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (όπως Βρετάκος στη Σπάρτη) 

(δ) των πολιτικών καιροσκόπων 

(ε) των αξιωματικών που θεωρούν τον αγώνα εναντίον του Κομμουνισμού πατριωτικό καθήκον, ή που εστάλησαν στα Τάγματα από την οργάνωσή τους (του ΕΔΕΣ της Αθήνας, κλπ) 

(στ) των μελών των άλλων οργανώσεων που δέχθηκαν την επίθεση του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Τα 200 μέλη του ΕΚΚΑ που κατατάχθηκαν στα Τάγματα στην Πάτρα μετά τη διάλυση του 5/42 Συντάγματος στη Δωρίδα τον Απρίλιο του ‘44 είναι το κατ’ εξοχήν παράδειγμα.

Πηγή: Αρχεία Εθνικής Αντίστασης ΓΕΣ/ΔΙΣ, Τόμος 8 σελ.107. PIC Paper/263/21 Έκθεση Αγγλικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, Ιούλιος 1944. Παράρτημα «Α» 

Τα ΤΑΣΦ, λόγω της συνεργασίας τους και της συμμετοχής τους σε εγκληματικές πράξεις, με γερμανικά στρατεύματα κατοχής και ειδικά με μονάδες SS, κατηγορήθηκαν και αποκηρύχθηκαν ως προδότες της πατρίδας από την αντίσταση αλλά και από την κυβέρνηση του Καΐρου[12]. 

Η σχετική παράγραφος της Συμφωνίας της Καζέρτας έλεγε:

«...Τα Τάγματα Ασφαλείας θεωρούνται ως όργανα του εχθρού. Θα χαρακτηρισθούν ως εχθρικοί σχηματισμοί, εκτός εάν παραδοθούν συμφώνως προς διαταγάς εκδοθησομένας παρά του Στρατηγού Διοικούντος τας εν Ελλάδι δυνάμεις.»

Πρακτικά από τον Μάιο του ’44, άρχισε η δράση τους να κάμπτεται[13] για να φτάσουμε αρχές Οκτωβρίου του '44, όπου όσοι δεν λιποτάκτησαν με τις προκηρύξεις αμνηστίας[14], προς όλες τις κατευθύνσεις, συμπεριλαμβανομένου και του ΕΛΑΣ[15] ως "μεταλλαγμένοι", παρέμειναν εγκλεισμένοι εντός στρατοπέδων, σύμφωνα με την διαταγή που εκδόθηκε από τον Στρατηγό Σκόμπι προς την ΣΔΑ, αναμένοντας μετά την αποχώρηση των Γερμανών, την απόφαση για την τύχη τους, υπό τον φόβο της απειλής της ζωής τους από επιθέσεις κυρίως ανταρτών του ΕΛΑΣ.

Στην εικόνα, βλέπετε την πρώτη προκήρυξη αμνηστείας του ΕΛΑΣ προς τα ΤΑΣΦ, τον Αύγουστο του 1943.
Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου Προκήρυξη του ΕΛΑΣ, Τόμος 1ος, σελ. 65)

Η δεύτερη προκήρυξη έγινε τον Μάρτιο του 1944 από την ΠΕΕΑ[16]:

«...Από τη θέση στην οποία οι ανάγκες του έθνους με τοποθέτησαν σας δηλώνω ότι θα είστε όλοι ευπρόσδεκτοι στις τάξεις των πατριωτών αν πάρετε τη θέση σας στο πλευρό του λαού. Είμαστε έτοιμοι ακόμα και να σας συγχωρήσουμε οποιεσδήποτε αντιλαϊκές ενέργειες που μπορεί να έχετε κάνει κάτω από τις κακόβουλες, προδοτικές οδηγίες των ανωτέρων σας, αν φανείτε αμέσως έτοιμοι να κάνετε το καθήκον σας ως Έλληνες και παιδιά του λαού. Ελάτε με το μέρος μας!. 

Στην Έδρα της Επιτροπής Υπουργός των Εσωτερικών

14η Μαρτίου, 1944 

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΙΑΝΤΟΣ...»

Τέλος η κυβέρνηση εθνικής ενότητας στις 2 Οκτωβρίου επανέλαβε την παρώτρυνση να πάψουν να υπηρετούν τους Γερμανούς., όπως φαίνεται από το παρακάτω απόσπασμα της προκήρυξης προς τον ελληνικό λαό[17]:

«...Καλούμε τα Τάγματα και την ειδική, να παύσουν να υπηρετούνε, προδοτικά για την Ελλάδα, τους Γερμανούς. Οι Εθνικές δυνάμεις, περιλαμβάνοντας όλες τις πατριωτικές οργανώσεις εαμικές και μη εαμικές, θα εξασφαλίσουν απόλυτη τάξη και ασφάλεια, σύμφωνα με τις αυστηρότατες εντολές της Κυβέρνησης..

Οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης
Γιάννης Ζεύγος Θεμ. Τσάτσος
Υπουργοί
Αθήνα 2 Οκτώβρη 1944..»

Η  διαρροή λιποτακτών, φαίνεται στο Δελτίο πληροφοριών της ΣΔΑ της 2 Οκτ. 1944  στην εικόνα που ακολουθεί.

Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης, Τόμος 8 σελ.160. ΔΕΠΛΗ 20ου ΣΠ της 2 Οκτ. 1944

Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι τα ΤΑΣΦ, στις αρχές του Οκτωβρίου 1944, είχαν απομονωθεί και αδρανοποιηθεί πλήρως. Από τα στοιχεία που προέκυψαν κατά την έρευνα, διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν σε θέση ν' αναλάβουν οποιαδήποτε δράση εκτός Αθηνών εκείνη την περίοδο (1 - 9 Οκτωβρίου 1944), πολύ δε περισσότερο στο κάψιμο του Κορωπίου. Το σίγουρο είναι ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν από την ΣΔΑ για οτιδήποτε, όπως το περιγράφει και ο Ορέστης Μακρής στο βιβλίο του[18]. Πώς θα μπορούσε άλλωστε η «παράνομη» ΣΔΑ να τους χρησιμοποιήσει όταν ακόμη υπήρχαν οι Γερμανοί;

Σε ό,τι αφορά τα στρατόπεδά τους, τα ΤΑΣΦ Αθηνών-Αττικής ήταν τρία και βρίσκονταν[19]: 

• Διοίκηση Συντάγματος και 1ο Τάγμα στο στρατώνα Γουδή 
• 2ο Τάγμα στο Εργοστάσιο Μαργαρίτη στου Μακρυγιάννη 
• 3ο Τάγμα στο «Τέρμα Πατησίων» στα Παραπήγματα 

 Επιπλέον, υπήρχε και η Τιμητική φρουρά Αγνώστου Στρατιώτου στο στρατόπεδο Ευζώνων επί της Ηρώδου του Αττικού. 

  

Από την έρευνα, δεν διαπιστώθηκε ύπαρξη στρατοπέδου τους στο Λιόπεσι, ή άλλου, πέραν των παραπάνω, στην Αττική τον Οκτώβριο του 1944. Εκτιμάται ότι η αναφορά περί "υπάρξεως στρατοπέδου ευζώνων ή ΤΑΣΦ στο Λιόπεσι" είναι ανακριβής και μάλλον έχει παρερμηνευθεί με τον πιθανό χώρο συγκρότησης του Τάγματος Μεσογείων, το οποίο δεν συγκροτήθηκε τελικά, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως.

Χωροφυλακή και Αστυνομία Πόλεων

Περί τον Σεπτέμβριο του 1944, απενεργοποιήθηκαν οι Σταθμοί Χωροφυλακής των χωριών των Μεσογείων και οι άνδρες τους μετατέθηκαν εντός Αθηνών[20]. 

Πηγή:ΓΕΣ/ΔΙΣ, Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου, Τόμος 1 σελ. 122. Δγη ΣΔΑ υπ’ αριθμ ΑΠ 113, 6 Οκτ. 1944. 

Στις 6 Οκτωβρίου 1944, η Χωροφυλακή τίθεται υπό την διοίκηση του στρατηγού Σπηλιωτόπουλου και διαλύεται η ειδική ασφάλεια[21]. Όπως φαίνεται στην επάνω εικόνα, η εντολή που λαμβάνουν είναι να ασκούν αυστηρά και μόνο τα καθήκοντά τους και να μην επιτρέπουν σε άλλες δυνάμεις να τους υποκαθιστούν. Στη συνέχεια άνδρες της Αστυνομίας Πόλεων, χρησιμοποιήθηκαν αρχές Οκτωβρίου 1944 για την υποδο

Ένα ακόμη στοιχείο που έβγαλε στην επιφάνεια η έρευνά μας, ήταν η αξιολόγηση και η αναγνώριση της περιοχής των Μεσογείων, από πλευράς εδάφους και ακτών για την υποδοχή συμμαχικού οπλισμού, όπως και από πλευράς φρονήματος του πληθυσμού (προφανώς εν όψει της εμφύλιας σύγκρουσης που πλησίαζε). Η αξιολόγηση έγινε από αξιωματικούς της ΣΔΑ τους μήνες Αύγουστο και Σεπτέμβριο του 1944.

Η πρώτη αναφορά, (συνταγματάρχου Ζάγκλη)[22] αναφέρει την ύπαρξη γερμανικών τμημάτων κατά μήκος των ακτών από Ραφήνα έως Λαύριο και προτείνει σαν χώρο υποδοχής της πρώτης παραλαβής οπλισμού, την Κακή Θάλασσα Κερατέας. Η δεύτερη αναφορά, (ιλάρχου Κόκκινου)[23] περιγράφει την πολιτική τοποθέτηση του πληθυσμού των Μεσογείων, τον οποίο χαρακτηρίζει ως "εθνικόφρονα". Ειδικά για το Κορωπί, αναφέρει την ύπαρξη 200 ανδρών που συγκροτούν "εθνικό τμήμα" το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί και μέχρι τους 400 άνδρες, ενώ παράλληλα αναφέρει την ύπαρξη μικρού αριθμού (12)  "κομμουνιστών"!

Γεννώνται λοιπόν τα ερωτήματα: Είναι δυνατόν, οι "εθνικιστές του Σπηλιωτόπουλου" να ήλθαν σ' ένα χωριό εθνικοφρόνων, με 200 έως 400 οικογένειες "εθνικιστών" μελών τους, να το κάψουν και να εκτελέσουν 45 άτομα σε "επιχείρηση εκκαθάρισης του χωριού από εαμίτες ελασίτες, επιβολής της τάξης και αμείλικτης τιμωρίας «αναρχικής εκδήλωσης» που στην προκειμένη περίπτωση ήταν μια ειρηνική παρέλαση ελασιτών και μόνο;" Ήταν όσοι δολοφονήθηκαν ..."εαμίτες";  Πόσοι "εαμίτες" δολοφονήθηκαν; Τα 400 σπίτια που κάηκαν ήταν όλα .."εαμιτών και ελασιτών";

Η κοινή λογική λέει, ότι αν πράγματι συνέβαινε έτσι, οι "200 εθνικιστές" που υπήρχαν στο Κορωπί,  θα έπρεπε να υποδείξουν στους ομοϊδεάτες τους εκτελεστές-δολοφόνους,  ποιούς να πιάσουν και ποιά σπίτια να καταστρέψουν! Δεν συνέβη όμως κάτι τέτοιο! Οι εμπρησμοί και οι δολοφονίες έγιναν αδιακρίτως. Από τους δολοφονηθέντες, η έρευνα έδειξε ότι  μάλλον ουδείς ήταν χαρακτηρισμένος ως "εαμίτης". Ελάχιστα σπίτια ενδεχομένως να ανήκαν σε οικογένειες ή άτομα της εαμικής παράταξης. Επομένως η πράξη των αντιποίνων δεν είχε να κάνει με πολιτικές αντεκδικήσεις και εκκαθαρίσεις! Ήταν όλοι αθώα θύματα, της γερμανικής, απάνθρωπης, ναζιστικής βίας που εκδηλώθηκε με την μορφή αντιποίνων!

Μετά από όσα αναφέρθηκαν, το συμπέρασμά μας είναι ότι το Κορωπί δεν κάηκε από  "γερμανοντυμένους" Έλληνες και θεωρούμε ότι αυτή η άποψη είναι λανθασμένη.

Υπήρχαν "γερμανοντυμένοι";

Εάν πράγματι υπήρξαν Έλληνες με γερμανικές στολές ανάμεσα στους Γερμανούς που έκαψαν το χωριό, μόνο μια εξήγηση μπορεί να δοθεί στην περίπτωση του Κορωπίου: Γερμανοποιημένοι Έλληνες, οι οποίοι υπηρετούσαν κανονικά στον γερμανικό στρατό ως διερμηνείς ή προσωπικό αντίστοιχα, σε μονάδες ασφαλείας, όπως Ες-Ες (Schutzstaffel,SS)(μονάδες προστασίας) ή Sicherheitsdienst, SD, (υπηρεσία ασφαλείας).

Υπάρχουν καταγραφές γερμανικής στρατολόγησης Ελλήνων που χρησιμοποιήθηκαν από τέτοιες υπηρεσίες και μονάδες στη χώρα μας. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ζησίμου Παρτίδου, ο οποίος στρατολογήθηκε και υπηρέτησε σε ειδική γερμανική μονάδα διώξεως "τρομοκρατών", λόγω της άριστης γνώσης της γερμανικής γλώσσας, ενώ παράλληλα ήταν και μέλος της εθνικής αντίστασης, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες από αυτή τη θέση.[24].

Δεν αποκλείεται επομένως, ένας μικρός αριθμός (2 έως 3) από αυτούς, να υπήρχε μέσα στο γερμανικό τμήμα που ήλθε για αντίποινα στο Κορωπί, εκτελώντας χρέη διερμηνέων, ή ακόμη κανονικών οπλιτών.

Δεν θα πρέπει όμως να μπούμε στη φιλοσοφία των "γερμανοντυμένων", γιατί τους τελευταίους μήνες πριν από την απελευθέρωση, οι αντάρτες σε επιδρομές που έκαναν, έπαιρναν ό,τι χρήσιμο έβρισκαν, ακόμη και γερμανικές στολές και κράνη και τα χρησιμοποιούσαν. Έτσι μπορούσε κάποιος να δει σε δρόμους να περιπολούν ή να παρελαύνουν άνδρες του ΕΛΑΣ, άρτια ντυμένοι αλά γερμανικά!

Το πλιάτσικο!

Η όλη εξέλιξη της καταστροφής, και η συνέχισή της μετά την αποχώρηση των Γερμανών, όπως εξάγεται από μαρτυρίες κατοίκων, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μάλλον κάποιοι κερδοσκόποι και τυχοδιώκτες ντόπιοι, εκμεταλλεύθηκαν το χάος της καταστροφής και επιδόθηκαν σε αρπαγές και κλοπές, και ίσως έκαψαν υποθηκοφυλακείο και συμβολαιογραφεία, αφού οι περισσότεροι κάτοικοι φοβισμένοι, δεν πλησίασαν το χωριό παρά μόνο μετά από μία ημέρα, δηλαδή στις 10 Οκτωβρίου 1944. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που όσοι λίγοι  παρέμειναν κρυμμένοι στα σπίτια, άκουσαν ελληνικά ή αρβανίτικα, από αυτούς που έκαναν πλιάτσικο. Αλλά γι' αυτό θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο.

Ομάδα Ιστορικής Έρευνας

Παραπομπές

[1] Θωμάς Σ. Πρόφης  "Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΚΟΡΩΠΙΟΥ, 8-9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944, ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΟΙ ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ"  εκδόσεως 2006

[2] ΓΕΣ/ΔΙΣ Φ.928/Β/1γ Οδηγίαι υπ’ αριθμ 8 της κυβέρνησης εθν. ενότητος προς Υπτγον Σπηλιωτόπουλον για την δημιουργία Εθνικού Στρατού 

[3] ΓΕΣ/ΔΙΣ Φ.ΠΥ121/8Γ2/θ Σήμα υπ’ αριθμ 487 της 13 Οκτ 44 Αρχείου Μοάτσου
[4] Επαμεινώνδα Σπηλιωτόπουλου «Ένας έφηβος στην Κατοχή» Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, Αθήνα 2007, σελ. 66)

[5] Γεωργίου Παπανδρέου «Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος» Εκδόσεις Μπίρης 1964. Επανέκδοση από την εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 2009. Σελ. 103 έως σελ. 105 και Πέτρος Μακρής – Στάικος «Ο Άγγλος Πρόξενος» Εκδόσεις Ωκεανίδα Αθήνα 2011, σελ.702-703 Τηλεγράφημα Παπανδρέου 15.9.44 

[6] Πέτρος Μακρής – Στάικος «Ο Άγγλος Πρόξενος» Εκδόσεις Ωκεανίδα Αθήνα 2011, σελ.700
[7] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου, Τόμος 1, Έκθεσις Σχου. Δ. Ζάγκλη, επί των πεπραγμένων κατά την 2η παραλαβή οπλισμού εξ Αιγύπτου. σελ. 124 έως 125.

[8] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ.913/Ζ/2ιη Δγη ΣΔΑ για κίνηση τμήματος υποδοχής οπλισμού 04 Οκτ.44 

[9] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ.913/Ζ/2κ, Δγη ΣΔΑ για Λιόπεσι, 06.10.44 

[10] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ.928/Β/1δ Δγη ΣΔΑ περί Οργανώσεως εθνικού στρατού Αθηνών 23.8.44 

[11] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ. 913/Ζ/2κγ Εντολή Υπτγου Σπηλιωτόπουλου για ακύρωση συγκροτήσεως Τάγματος Μεσογείων 11 Οκτωβρίου 1944 

[12] Γεώργιος Παπανδρέου «Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος» Εκδόσεις Μπίρης 1964. Επανέκδοση από την εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ» 2009, σελ. 161 έως 164. 

[13] Ορέστης Μακρής «Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας» Σύγχρονη Εποχή, 1985, σε. 72 

"Οι χωροφύλακες και οι γερμανοτσολιάδες πούναι κλεισμένοι στου Μακρυγιάννη μπορούν να κινούνται με δυσκολία μόνο προς το κέντρο της Αθήνας. Έχει αρχίσει και η ομαδική διαρροή απ’ τις τάξεις τους. Αξιωματικοί τους έρχονται σε επαφή με στελέχη του ΙΙου τάγματός μας και διαπραγματεύονται τους όρους για την παράδοσή τους στον ΕΛΑΣ." 

[14] Προκήρυξη Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου ΓΕΣ/ΔΙΣ Τόμος 1 σελ. 103 

[15] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης, Τόμος 8 σελ.160. ΔΕΠΛΗ 20ου ΣΠ της 2 Οκτ. 1944. 

[16] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης, Τόμος 8 σελ.134, PIC Paper/263/21 Έκθεση Αγγλικής Υπηρεσίας Πληροφοριών. Παράρτημα Μ

[17] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου, Τόμος 1ος σελ. 103

[18] Ορέστης Μακρής «Ο ΕΛΑΣ της Αθήνας» Σύγχρονη Εποχή, 1985, σε. 74

(Ο Π. Σπηλιωτόπουλος και ο Π. Κατσώτας, όταν ρωτήθηκαν αργότερα αν ο ΕΛΑΣ επεχείρησε να καταλάβει την εξουσία στην απελευθέρωση, όπως μας κατηγορούσαν οι άγγλοι και τα τσιράκια τους. απάντησαν: 

Σπηλιωτόπουλος: « Αν το επιχειρούσε ο ΕΛΑΣ και αν ακόμη έδιδα διαταγή αντιστάσεως εις την εισβολήν, η απόκρουσίς τους θα ήτο αδύνατος. Εις τους άνδρας των ταγμάτων (γερμανοτσολιάδες) δεν ηδυνάμην να βασισθώ. Μου ήτο απηγορευμένο και εξ’ άλλου διελύοντο ήδη, διέρρεαν. Οι άνδρες της αστυνομίας ήτο αμφίβολον εάν θα συνεμορφούντο με πορομοίαν διαταγήν...» 

Και ο Π. Κατσώτας: «Δεν είχαμε τίποτα στη διάθεσή μας»

[19] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία της Εθνικής Αντίστασης  Τόμος 8 σελ. 108
[20]«Το Μαρκόπουλο των Μεσογείων» Σταμάτης Δημ. Μεθενίτης Εκδόσεις Ν.Κ. Λυμπέρης 2007 σελ. 523
[21] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εμφυλίου Πολέμου  Τόμος 1 σελ. 122. Δγη ΣΔΑ υπ’ αριθμ ΑΠ 113 6 Οκτ. 1944
[22] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ.913/Ζ/2ζ Εισηγητική Έκθεσις  Σχου ΠΒ Ζάγκλη Δημητρίου
[23] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία Εθνικής Αντίστασης Φ.913/Ζ/2δ Αναφορά Ιλάρχου Σπ. Κοκκίνου, "Εθνική Κίνησις Μεσογείων"
[24] ΓΕΣ/ΔΙΣ Αρχεία της Εθνικής Αντίστασης, Τόμος 7 σελ.476, "Έκθεσις Ζησίμου Σπ. Παρτίδου"