Ιστορίες φωτογραφίας: Ιούνης του ‘44

"Παρέα"

Γράφει ο Βαγγέλης Αναγνώστου

Η ιστορία μιας χώρας είναι η ιστορία των ανθρώπων της. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε την Ελλάδα της κατοχής μόνον ως εξιστόρηση πολεμικών συμβάντων χωρίς όλα όσα στοίχειωναν τη ζωή των ανθρώπων στα μετόπισθεν; Συνειδητοποίησα αυτή την αλήθεια χάρη σε μια παλιά φωτογραφία της εποχής. Η οποία μπορεί να γίνει φορέας παιδείας και πολιτικής χειραφέτησης. Σε βοηθά να αποκτήσεις μια συνείδηση των ιστορικών πεπραγμένων στην αυθεντική τους διάσταση ανατρέχοντας στο παρελθόν της.

Την ξεχώρισα, ξεφυλλίζοντας ένα κιτρινισμένο φωτογραφικό άλμπουμ με εμφανή τα σημάδια του χρόνου. Ίσως επειδή γνωρίζω όλα σχεδόν τα πρόσωπα που απεικονίζονται, στην νεανική τους ηλικία. Απεικονίζει στιγμές ξενοιασιάς μιας συντροφιάς που απολαμβάνει τον ήλιο μακριά από την πόλη. Ο άνθρωπος που τακτοποίησε τις φωτογραφίες στο άλμπουμ πρέπει να ήταν πολύ επιμελής, με υψηλή καλαισθησία και συνείδηση ιστορικής καταγραφής γιατί έχει σημειώσει τόπο και χρόνο.

Στο Κορωπί της δεκαετίας του ΄40, δεν υπήρχαν σκόρπια σπίτια εκτός του αστικού ιστού. Γι΄ αυτό τα ξωκλήσια όταν γιόρταζαν, συγκέντρωναν παρέες κυρίως νεανικές. Εκεί υπήρχε η αίσθηση της εξοχής και της φιλικής γης μακριά από την πόλη, επειδή γύρω από το ναό φύτρωναν πεύκα, ευκάλυπτοι, πικροδάφνες. Σε κάποια τέτοια μέρα γιορτής, μέρα τοπικού πανηγυριού, τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία, κιτρινισμένη από τα χρόνια αλλά διαυγέστατη στις λεπτομέρειες. Η νιότη ξεχειλίζει στην εικόνα παρά το ότι παρέμεινε στην λήθη αρκετό καιρό.

Η ημερομηνία είναι Ιούνης 1944. Η τοποθεσία στους πρόποδες του Υμηττού προς την πλευρά των Μεσογείων. Οι ντόπιοι την λένε Χαλιδού. Απέχει 2-3 χιλιόμετρα μακριά από το Κορωπί γι’ αυτό φαίνονται μερικά γαϊδουράκια που χρησίμευσαν σαν μεταφορικό μέσο. Η χαρούμενη συντροφιά της εικόνας αποτελείται από άνδρες και γυναίκες ανάμεσα στα 20 και τα 30. Όλοι από το Κορωπί. Κανένας τους δεν βρίσκεται πλέον στην ζωή. Όλοι χαμογελούν, τυπικοί χαρούμενοι εκδρομείς που χαίρονται την φύση. Πιθανώς κάποιοι θα τους αναγνωρίσουν. Ντυμένοι απλά με άνετα, δροσερά καλοκαιρινά ρούχα. Φαρδιά πουκάμισα και σηκωμένα μανίκια οι άνδρες ενώ κάποιος φοράει τις τυπικές τιράντες. Τα μονοκόμματα φορέματα των γυναικών είναι υπέροχα στην απλότητα τους με φαρδείς γιακάδες και μεσάτα πουκάμισα. Όλοι μένουν στην ίδια γειτονιά, οι περισσότεροι έχουν συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους. Γύρω-γύρω άλλες παρόμοιες παρέες διασκορπισμένες και πολλά παιδιά. Τίποτα δεν θυμίζει τα τέσσερα χρόνια πείνας, κυριαρχίας και καταπίεσης από τον κατακτητή και τις λυπητερές ιστορίες του τότε.

Ιούνης 1944, έξη μήνες πριν τον τρομερό Δεκέμβρη του 1944. Μια χρονιά βαριά στην ζωή των Ελλήνων που όμως αφήνει κάποια χαραμάδα αισιοδοξίας αφού είναι ορατό το τέλος και η έκβαση του πολέμου με αναμενόμενη την απελευθέρωση της πατρίδας. Κανείς όμως δεν υποψιάζεται την εμφυλιοπολεμική λαίλαπα που ήδη έχει αρχίσει και τις τραγικές συνέπειες της.

 

Συλλογική Μνήμη και Συλλογική Ταυτότητα

Απόσπασμα από τον Πίνακα του Γιάννη Πρόφη "Το κάψιμο του Κορωπίου"

Γράφει η Αγγελική Φατούση*

Η συλλογική ταυτότητα έχει άμεση εξάρτηση από την ατομική, θα μπορούσε ίσως να οριστεί ως το πλήθος των ατομικών ταυτοτήτων ενός συνόλου που μοιράζονται μεταξύ τους κοινές ηθικές αξίες και κώδικες, τους ενώνει δηλαδή μία κοινή ταυτότητα. Στην παρούσα εργασία καλούμαστε να επιλέξουμε μία συλλογική ταυτότητα και να εξετάσουμε με ποιους τρόπους και για ποιους λόγους η συλλογική μνήμη διαδραματίζει βασικό ρόλο στη συγκρότηση της. Η επιλογή μου αφορά στη συλλογική ταυτότητα των κατοίκων του Κορωπίου και στο ολοκαύτωμα του από τους Γερμανούς την 9η Οκτωβρίου του 1944. 

Η τραγωδία του Κορωπίου με συνολικά 47 νεκρού[1]ς και πάνω από 400 καμένες οικίες και κτήρια εντάσσεται στην πάγια τακτική αντιποίνων των ναζιστικών στρατιωτικών δυνάμεων ώστε να αντιμετωπίσουν την αντίσταση στην Ελλάδα όπως και στις υπόλοιπες χώρες που είχαν καταλάβει. Έτσι η καταστροφή της περιοχής από τους Γερμανούς πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο αντιποίνων για την ενέδρα και προσβολή από τους αντάρτες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ σε γερμανική μονάδα που εγκατέλειπε μια ημέρα πριν το Κορωπί. Το ολοκαύτωμα του Κορωπίου αποτέλεσε μία από τις τελευταίες θηριωδίες των ναζιστικών δυνάμεων κατοχής αφού στις 12 Οκτωβρίου του 1944 έφυγαν από την Αθήνα αφήνοντας πίσω τους τα σημάδια μιας σκληρής κατοχής με ολέθρια αποτελέσματα για την Ελλάδα. 

Η συλλογική μνήμη εδώ διαδραματίζει βασικό ρόλο στην συγκρότηση της συλλογικής ταυτότητας των κατοίκων του Κορωπίου, οι οποίοι μέσα από τις προσωπικές τους μαρτυρίες ανασύρουν τα τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος που διεκδικούν τη θέση τους στην ιστοριογραφία. Κατά μία έννοια λοιπόν, η μνήμη ενός μεμονωμένου ατόμου μπορεί να φαίνεται προσωπική[2] όμως στην πραγματικότητα είναι άμεσα εξαρτημένη από τις κοινές μνήμες, ενός πολέμου ή και μιας κοινότητας όπως στην συγκεκριμένη περίπτωση. Η μνήμη των κατοίκων του Κορωπίου για τα γεγονότα της καταστροφής της περιοχής εμφανίζεται κοινή, οι αφηγήσεις των ανθρώπων συμπίπτουν[3] ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων, επαγγελματικής ιδιότητας, κτλ. Αυτό από μόνο του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα στοιχείο που επιβεβαιώνει μια κάποιου είδους αξιοπιστία από την πλευρά των μαρτύρων. Επιπροσθέτως, η μνήμη αναγνωρίζει τη σχέση ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν ως σχέση ερμηνευτικών πλαισίων[4] ανάμεσα στην εμπειρία που έζησαν οι άνθρωποι αυτοί και στην ανάμνηση που τους αφήνει η αφήγησης της. Έτσι, εάν δεχθούμε ότι η συλλογική μνήμη είναι η μελέτη μιας κοινής ταυτότητας η οποία συνδέει μια κοινωνία, όπου τα μέλη της μπορεί να έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις, τότε η ιδέα του ερμηνευτικού πλαισίου μπορεί να αναδείξει τη μνήμη ως κομμάτι στη συγκρότηση της συλλογικής ταυτότητας. 

Κατά τον M. Halbwachs[5] οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να θυμούνται μόνο ως μέλη μιας ομάδας όπου ανήκουν και αυτό συμβαίνει ακόμα και όταν πρόκειται να ξυπνήσουν τις πιο προσωπικές τους αναμνήσεις. Με αυτήν τη λογική, η συλλογική μνήμη στηρίζεται στην βιωμένη εμπειρία και χάρη σε αυτήν ένα άτομο μπορεί να ανακαλέσει γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν και είναι συνυφασμένα με την προσωπική του ζωή. Οι μαρτυρίες αποτελούν μία αξιόπιστη μέθοδο για να εξετάσουμε τη σχέση αλληλεπίδρασης[6] ατομικής και συλλογικής μνήμης αναφορικά με την χρονιά του 1944 όπου συνέβησαν τα συγκεκριμένα γεγονότα. Έτσι κατά μαρτυρία των κατοίκων του Κορωπίου το απόγευμα της 8ης Οκτωβρίου του 1944 Γερμανοί στρατιώτες επιβιβασμένοι σε στρατιωτικά φορτηγά εγκατέλειπαν τη περιοχή και μάλιστα χαιρετούσαν[7] τους κατοίκους του χωριού οι οποίοι ανταπέδιδαν. Οι αντάρτες όμως τους περίμεναν στο ύψωμα Κοντράτσι ανοίγοντας πυρά εναντίον τους τα οποία οι Γερμανοί ανταπέδωσαν, αυτό δεν κράτησε πολύ με τους ελασίτες τελικά να υποχωρούν, ενώ σύμφωνα με αυτά που άκουσαν οι περισσότεροι μάρτυρες δεν υπήρχαν νεκροί και από τις δύο πλευρές. Ο κόσμος που δεν περίμενε αυτή την τροπή των γεγονότων κλείστηκε στα σπίτια του για να σωθεί από τα πυρά ενώ άλλοι εγκατέλειψαν τη περιοχή. Οι Γερμανοί με τη ρίψη φωτοβολίδων μέχρι τις πρωινές ώρες ζητούσαν ενισχύσεις οι οποίες τελικά έφθασαν. Μόλις ανέτειλε ο ήλιος όσοι κάτοικοι είχαν απομείνει στα σπίτια τους άκουγαν τους συνεχείς πυροβολισμούς όλο και πιο κοντά ενώ οι φωτιές στα κτίσματα ήταν πλέον εμφανείς, τα γεγονότα αυτά έτρεψαν τους περισσότερους από τους Κορωπιώτες σε φυγή. Σύμφωνα με τους μάρτυρες τα γερμανικά στρατεύματα κατέφθασαν στο χωριό από το κέντρο υγείας και στο εσωτερικό του από τρεις κατευθύνσεις[8] σκοτώνοντας όποιον και ότι έβρισκαν μπροστά τους. Ακόμη και αν η αιτία αυτής της επίθεσης ήταν η προσβολή από τους αντάρτες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ σε γερμανική μονάδα, αυτό δεν απαλλάσσει[9] σε καμία περίπτωση τους Γερμανούς από αυτήν την εγκληματική πράξη, τα θύματα εξάλλου θα μπορούσαν να είναι εκατοντάδες αν οι κάτοικοι δεν είχαν προλάβει να φύγουν εγκαίρως. 

Εν κατακλείδι, τα βιώματα αυτά των κατοίκων του Κορωπίου υπήρξαν πολύ έντονα, στιγματίζοντας τη μνήμη τους για ολόκληρη τη ζωή τους. Εξάλλου οι μνήμες γίνονται περισσότερο συλλογικές όσο περισσότερο αφήνουμε πίσω το χρόνο[10] και τον τόπο όπου συνέβησαν τα πραγματικά γεγονότα. Είναι οι αναπαραστάσεις εκείνων των γεγονότων που επαναλαμβάνονται μέσα στο χρόνο αυτές που καθορίζουν το κέντρο της ιστορικής μνήμης αλλά και της συλλογικής ταυτότητας. 

Παραπομπές

[1] Δημήτρης Αποστολόπουλος, Η καταστροφή του Κορωπίου στην κατοχή, εκδόσεις Δήμου Κρωπίας, Κορωπί, 2018 (1η έκδοση), σ. 131. 

[2] Lynn Abrams, Θεωρία προφορικής ιστορίας, μτφρ. Λουκάς Ρινόπουλος, εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα, 2010, σ.137. 

[3] Δημήτρης Αποστολόπουλος, ό.π., εκδόσεις Δήμου Κρωπίας, Κορωπί, 2018 (1η έκδοση) σ.133. 

[4] Πολυμέρης Βόγλης, Η δεκαετία του 1940 ως παρελθόν: Μνήμη, μαρτυρία, ταυτότητα, Τα ιστορικά, τόμος 25, τεύχος 47, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, 2007, σ.442. 

[5] Πολυμέρης Βόγλης, ό.π., εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, 2007, σ.445. 

[6] Πολυμέρης Βόγλης, ό.π., σ. 446. 

[7] Δημήτρης Αποστολόπουλος, ό.π., εκδόσεις Δήμος Κρωπίας, Κορωπί, σ. 148. 

[8] Δημήτρης Αποστολόπουλος, ό.π., σ.153. 

[9] Δημήτρης Αποστολόπουλος, ό.π., σ. 160. 

[10] Πολυμέρης Βόγλης, ό.π., σ.451. 

Βιβλιογραφία

Δημήτρης Αποστολόπουλος, Η καταστροφή του Κορωπίου στην κατοχή, εκδόσεις Δήμου Κρωπίας, Κορωπί, 2018 (1η έκδοση)

Lynn Abrams, Θεωρία προφορικής ιστορίας, μτφρ. Λουκάς Ρινόπουλος, εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα, 2010

Πολυμέρης Βόγλης, Η δεκαετία του 1940 ως παρελθόν: Μνήμη, μαρτυρία, ταυτότητα, Τα ιστορικά, τόμος 25, τεύχος 47, εκδόσεις Μέλισσα, Αθήνα, 2007

* Η Αγγελική Φατούση είναι φοιτήτρια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και το παραπάνω κείμενο αποτελεί πρόσφατη γραπτή εργασία της με θέμα "Επιλέξτε μια συλλογική ταυτότητα και εξετάστε με ποιους τρόπους και για ποιους λόγους η συλλογική μνήμη διαδραματίζει βασικό ρόλο στη συγκρότησή της"

ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ

Στην Κατοχή (1941-1944), στην Κερατέα και στην ευρύτερη Λαυρεωτική δημιουργήθηκαν «σύνδεσμοι», που ελέγχονταν κυρίως από το συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής.

Οι φυγαδεύσεις γίνονταν κυρίως από το Τουρκολίμανο Κερατέας, το Εννιά (αλλιώς Αυλάκι), το Δασκαλειό, την Κακή Θάλασσα, την Ανάβυσσο, το Πόρτο Ράφτη και τη Ραφήνα.

Από το Εννιά φυγαδεύτηκε (8-4-1944) ο μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου. Υπεύθυνος της όλης επιχείρησης ήταν ο Τάσος Ζαρολιάγκης.

Από την Ανάβυσσο, διέφυγε με καΐκι (Αύγουστος 1944) και ο Κων. Καραμανλής, μετέπειτα πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Άλλοι πολιτικοί, που επίσης διέφυγαν, ήταν οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Παναγής Παπαληγούρας και Γιάννης Χαραλαμπόπουλος. Σημεία διαφυγής υπήρχαν επίσης στην Εύβοια (Καλιανοί, Ζάρκα και Τσακαίοι), στη νότια Πελοπόννησο, στ’ ακριτικά νησιά του Αιγαίου και στη νότια παραλία της Κρήτης. Αρκετές φορές, τους διαφεύγοντες παραλάμβαναν αγγλικά υποβρύχια.

Η διαφυγή είχε και την… Μπουμπουλίνα της. Έτσι αποκαλούσαν την αδελφή του Νικόλα Ντελένια, που διατηρούσε ταβέρνα στο Τουρκολίμανο Κερατέας. Η ταβέρνα και μια κοντινή σπηλιά ήταν σημαντικό κέντρο διακίνησης Ελλήνων και ξένων.

(Αναδημοσίευση από το ιστολόγιο forkeratea.com)

Περισσότερα, στο εξαιρετικό άρθρο του Γιώργου Ιατρού: "Οι φυγαδεύσεις Ελλήνων και Συμμάχων από την ακτογραμμή της Κερατέας στη διάρκεια της Κατοχής"

Οι καταστροφές και οι κλοπές αρχαιοτήτων από τους Γερμανούς ναζί κατά την διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα (1941-1944)

Γερμανοί στρατιώτες υψώνουν στην Ακρόπολη των Αθηνών την πολεμική σημαία της
ναζιστικής Γερμανίας (Πηγή φωτογραφίας)

«Για τους Γερμανούς, όλα τα μνημεία ήταν ουρητήρια και κατά προτίμηση το εσωτερικό του Παρθενώνα». Έτσι καταλήγει ο ειδικός τόμος που εξεδόθη το 1946 από το υπουργείο Παιδείας με τίτλο «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής». Εκεί καταγράφονται αναλυτικότατα οι κλοπές ελληνικών αρχαιοτήτων από τα μουσεία, οι λαθρανασκαφές, οι καταστροφές και οι ζημιές μνημείων από τους ναζί.

Τα γερμανικά, ιταλικά και βουλγαρικά στρατεύματα απεδείχθησαν ορδές «νέων Ελγιν», που κατέκλεψαν ανεκτίμητης αξίας αρχαιότητες. Οι περισσότερες εξ αυτών εστάλησαν στη Γερμανία, στην Αυστρία και σε άλλες χώρες. Κάποιες εξετέθησαν ακόμα και σε μουσεία, ενώ οι πιο πολλές παραμένουν άγνωστο πού βρίσκονται. Ελάχιστες έχουν επιστραφεί στην Ελλάδα. 

Ο «Τύπος της Κυριακής» αποκαλύπτει στοιχεία από τρεις εκθέσεις που συντάχθηκαν μεταπολεμικά γι’ αυτή τη λεηλασία. Πρόκειται για την καταγραφή του υπουργείου Παιδείας, την έκδοση του υπουργείου Ανοικοδομήσεως, το 1947, του Κωνσταντίνου Δοξιάδη, με τίτλο «Θυσίες της Ελλάδος, αιτήματα και επανορθώσεις στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», και την έκθεση του βρετανικού υπουργείου Πολέμου («Works of Art in Greece. Losses and Survivals», War Office).

Τις πλέον λεπτομερείς καταγραφές είχε κάνει το υπουργείο Παιδείας. Από αυτές αποδεικνύεται περίτρανα ότι το Γ’ Ράιχ ήταν «στρατός αρχαιοκαπήλων». Ως γνωστόν, τόσο για τις πολεμικές αποζημιώσεις και το κατοχικό δάνειο, που ανέρχονται σε εκατοντάδες δισ. ευρώ, όσο και για τις κλεμμένες αρχαιότητες, η Γερμανία έχει δώσει «ψίχουλα» στην Ελλάδα. Ωστόσο, ουδεμία ελληνική κυβέρνηση έχει διεκδικήσει σθεναρά τις αποζημιώσεις. Υπό το πρίσμα των τελευταίων δραματικών οικονομικών εξελίξεων στη χώρα μας, κοινή πεποίθηση είναι ότι έχει έλθει η ώρα για ανακίνηση της μείζονος αυτής υπόθεσης. Πόσω μάλλον, αφού οι γερμανικές αποζημιώσεις αντιστοιχούν σε ένα πάρα πολύ μεγάλο μέρος του σημερινού ελληνικού χρέους.

Σύμφωνα με τον τόμο του υπουργείου Ανοικοδομήσεως, «όλους σχεδόν τους αρχαιολογικούς τόπους τούς κατέλαβαν οι δυνάμεις του εχθρού και σε πολλούς προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές, γιατί έκλεψαν, κατέστρεψαν, έκτισαν πυροβολικά και έργα, χωρίς να σέβωνται τίποτε. Οι Γερμανοί προκάλεσαν καταστροφές σε 87 αρχαιολογικούς ή ιστορικούς χώρους, οι Ιταλοί σε 39 και οι Βούλγαροι σε 3. Σήμερα, μερικοί σημαντικοί αρχαιολογικοί τόποι, όπως της Βάρης, της Δημητριάδος ή του Παλαιοκάστρου Κρήτης, δεν υπάρχουν». Και συνεχίζει: «Έγιναν, όμως, και αυθαίρετες ανασκαφές, που προκάλεσαν την καταστροφή και την κλοπή αρχαιολογικών θησαυρών. Ο,τι βρήκαν στις ανασκαφές αυτές, οι κατακτητές το πήραν μαζί τους και μας μένει ακόμα άγνωστο. Τέτοιες καταστροφές έγιναν από Γερμανούς σε 24 τόπους και από Ιταλούς σε 2. Σημαντικές ήταν και οι κλοπές αρχαιολογικών θησαυρών. Οι Γερμανοί, ειδικότερα, έκλεψαν αρχαιότητες από 42 μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους (σ.σ.: αρχαιολογικές συλλογές, αγάλματα, ανάγλυφα, νομίσματα, χρυσοί στέφανοι, ιερά σκεύη κ.λπ.). Οι Ιταλοί έκλεψαν αρχαιότητες από 33 μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους. Οι Βούλγαροι από 9 μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους».

Τέλος, λεηλατήθηκαν, καταστράφηκαν, αλλά και υπέστησαν τεράστιες ζημιές πολλές βυζαντινές αρχαιότητες. Και βέβαια, κυρίως εκκλησίες. Εκτιμάται ότι καταστράφηκαν 15 μοναστήρια, μεταξύ των οποίων τα ιστορικής σημασίας Αγίας Λαύρας και Μεγάλου Σπηλαίου, καθώς και 300 εκκλησίες, με έργα μεγάλης πολιτιστικής αξίας.

Αποκαλυπτικές για τη βαρβαρότητα απέναντι στα παγκόσμιας σημασίας μνημεία, αλλά και τον «επαγγελματισμό» στην αρχαιοκαπηλία, ακόμα και αρχαιολόγων Γερμανών, είναι οι περιγραφές που υπάρχουν στον ειδικό τόμο του υπουργείου Παιδείας το 1946 («Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής»).

Ακρόπολη

Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες με ξιφολόγχες ή άλλα μέσα αποσπούσαν κατεργασμένα μάρμαρα, φτάνοντας συχνά μέχρι την πλήρη καταστροφή σπουδαίων αρχιτεκτονημάτων. Δεν σεβάστηκαν ούτε τον Παρθενώνα. Αυτά γίνονταν καθημερινά, για όλο το διάστημα της Κατοχής.

Αθήνα

Γερμανοί αξιωματικοί πήραν αρχαία κεφαλή γυναικός, σε άριστη κατάσταση, του 4ου αιώνος π.Χ., την οποία χάρισαν στο στρατάρχη Λιστ. Αυτός την έβγαλε από την Ελλάδα (σ.σ.: στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών διευθυντής ήταν ο Βάλτερ Βρέντε, αρχαιολόγος, αλλά ακραιφνής ναζί, με τον οποίο είχε συναντηθεί και ο Χίτλερ όταν είχε έλθει στην Αθήνα).

Κεραμεικός

Οι χιτλερικοί, κατά την αποχώρησή τους από την Αθήνα, πυροβόλησαν κατά του ανάγλυφου του Χάρωνος.

Σούνιο

Οι Γερμανοί, κατά την αποχώρησή τους, έκαναν ανατινάξεις κοντά στο Ναό του Ποσειδώνα. Ένα περιστύλιο της ανατολικής πλευράς κομματιάστηκε.

Η  σελίδα 10, του ειδικού τόμου του Υπουργείου Παιδείας, όπου αναφέρεται  αρχικά και το Κορωπί. 

Κορωπί

Στο σχολείο ήταν συγκεντρωμένη η αρχαιολογική συλλογή. Οι Γερμανοί διέλυσαν τελείως αυτή τη συλλογή, πολλά αρχαία αντικείμενα τα χρησιμοποίησαν για να στολίσουν τη λέσχη τους, άλλα τα έκλεψαν και άλλα τα κατέστρεψαν. Αυτολεξεί γράφονται τα παρακάτω:

Σελ. 10:  "Εκ της αρχαιολογικής συλλογής Κορωπίου εκλάπησαν κατά το διάστημα της κατοχής υπό Γερμανών αρχαιότητες"

Σελ. 23:  "Την αρχαιολογικήν συλλογήν του Κορωπίου οι Ιταλοί διέλυσαν και τινας των αρχαιοτήτων έκλεψαν"

Σελ: 49: "Τα εκατέρωθεν της κλίμακος του Σχολείου εις το οποίον ήτο συγκεντρωμένη η Αρχαιολογική συλλογή, επί Ιταλών προχείρως συσσωρευθέντα αρχαία διέλυσαν τελείως οι Γερμανοί. Τινά τούτων εχρησιμοποιήθησαν προς στολισμόν της λέσχης των, άλλα εκλάπησαν, άλλα κατεστράφησαν"

Σελ.: 63: " Η αρχαιολογική Συλλογή Κορωπίου διελύθη υπό των Ιταλών και άλλα μεν αντικείμενα εκλάπησαν προφανώς, άλλα δε - τα μαρμάρινα - εχρησιμοποιήθησαν ως κατάστρωμα των αυτοκινήτων του εν τω προαυλίω του σχολείου καταυλισθέντος όρχου"

Σελ. 124: "Το δωμάτιον ένθα η συλλογή αρχαιοτήτων Κορωπίου μετεβλήθη εις αποθήκην"

Ελευσίνα

Γερμανοί στρατιώτες διέρρηξαν το μουσείο και αφαίρεσαν αγγεία και διάφορα ειδώλια. Επίσης, οι χιτλερικοί ανέτρεψαν κολόνες και κατέστρεψαν διάφορα αρχαία στο εκεί μουσείο. Ο,τι μπορούσαν το έπαιρναν σαν «ενθύμιο». Με τις αρχαιότητες «προστάτευαν» το υδραγωγείο, το οποίο είχαν μετατρέψει σε καταφύγιο.

Αίγινα

Τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 1941 ο Γερμανός αρχαιολόγος Βάλτερ γέμισε τέσσερα κιβώτια αρχαία από την Αίγινα και τα έβγαλε στο εξωτερικό. Το τι πήρε αυτός ο «αρχαιολόγος» δεν έγινε δυνατό να εξακριβωθεί, γιατί επί πολλά έτη πριν από τον πόλεμο ο ίδιος έκανε ανασκαφές εκεί.

Μυκήνες

Το καλοκαίρι του 1941 Γερμανοί στρατιώτες πήραν δύο πλάκες από τον κυκλικό περίβολο των τάφων. Τον Αύγουστο του 1943 πέντε Γερμανοί στρατιώτες μπήκαν στο Θησαυρό του Ατρέως και με κοπίδια, σφυριά κ.λπ. κατέστρεψαν τάφους για να αφαιρέσουν πέντε χάλκινους ήλιους. Αλλοι «συμβάρβαροί» τους πυροβόλησαν με περίστροφα τα λιοντάρια στην Πύλη των Λεόντων. Στο τέλος, οι αχρείοι έγραψαν και τα ονόματά τους, για να μείνουν στην Ιστορία.

Ολυμπία

Από την παραμονή των μηχανοκίνητων στο χώρο, προξενήθηκαν μεγάλες ζημιές (σ.σ.: δεκάδες εξ αυτών αναφέρονται). Και όλα αυτά έγιναν ύστερα από τη διαβεβαίωση του αντιπροσώπου του Γ’ Ράιχ, Αλτενμπουργκ, ότι η Ολυμπία είναι χώρος «που ενδιαφέρει εξαιρέτως τον Χίτλερ». Να φανταστεί κανείς και να μην τον ενδιέφερε εξαιρετικώς!

Κόρινθος

Γερμανοί αξιωματικοί και διπλωματικοί υπάλληλοι κατά διαστήματα έκλεψαν πολλά αρχαία από το μουσείο της πόλης.

Αγία Λαύρα

Από φωτιά που έβαλαν οι Γερμανοί, καταστράφηκε ο πάνω όροφος των κελιών του μοναστηριού.

Καλαμάτα

Γερμανικό πυροβολικό κανονιοβόλησε το βυζαντινό μοναστήρι της Βελανιδιάς, μέσα στο οποίο υπήρχαν πολλές βυζαντινές εικόνες και πολύτιμη βιβλιοθήκη.

Χαλκίδα

Κατά την περίοδο 1941-1942, οι Γερμανοί αρχαιολόγοι Λάουφερ και Χάρντερ έκαναν ανασκαφές. Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα ή αλλού. Αγνοούνται.

Κωπαΐδα

Γερμανοί αρχαιολόγοι έκαναν παράνομες ανασκαφές σε σπήλαιο της Κωπαΐδας. Ο Λάουφερ έκανε ανασκαφές σε τάφους στην περιοχή. Τα ευρήματα αγνοούνται.

Τιθορέα

Κοντά στο σταθμό της Τιθορέας οι Γερμανοί έκαναν διάφορες εργασίες. Βρήκαν είκοσι αρχαίους τάφους. Το περιεχόμενό τους δεν παραδόθηκε σε κανέναν Ελληνα αρμόδιο.

Θήβα

Θρασύτατη διάρρηξη στο μουσείο στις 29 Απριλίου 1941. Πολλά αρχαία εκλάπησαν και προξενήθηκαν μεγάλες ζημιές.

Ορχομενός

Τον Οκτώβριο του 1944 οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν ως στόχο βολής το μεσαιωνικό κάστρο. Μέρος του δυτικού τείχους γκρεμίστηκε.

Βεργίνα

Χωρίς καμιά άδεια, ο Γερμανός αρχαιολόγος Εξνερ έκανε ανασκαφές κοντά σε εκείνες του καθηγητή Ρωμαίου, μεταξύ Παλατίσας και Βεργίνας. Βρέθηκαν 4-6 τάφοι. Τα ευρήματα δεν παραδόθηκαν στις ελληνικές αρχές, αλλά στη γερμανική στρατιωτική διοίκηση. Τις υποδείξεις των Ελλήνων αρχαιολόγων να μην κάνουν ανασκαφές τις αγνόησαν.

Κέρκυρα

Από γερμανικούς βομβαρδισμούς καταστράφηκαν: τον Σεπτέμβριο του 1943 ο βυζαντινός Ναός των Αγίων Πατέρων. Οι βυζαντινοί Ναοί του Αγίου Δημητρίου και της Οδηγήτριας (σ.σ.: σε όλους υπήρχαν σπάνιες εικόνες). Η Μητρόπολη των Καθολικών, μνημείο του 16ου αιώνα, που περιείχε έργα εξαιρετικής ιστορικής αξίας, πολύτιμες ιστορικές επιγραφές, εικόνες και άλλα κειμήλια. Ο Ναός Ευαγγελισμού. Οι τάφοι των ηρώων της ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Η Βιβλιοθήκη (βενετικό κτίριο του 18ου αιώνα), στην οποία υπήρχαν 70.000 τόμοι βιβλίων -μεταξύ αυτών ιστορικά χειρόγραφα, πολλές πρώτες εκδόσεις Ελλήνων και ξένων συγγραφέων (π.χ. η πρώτη έκδοση του Σαίξπηρ).

Καλαμπάκα

Οι Γερμανοί κατέστρεψαν μέρος της οροφής του επισκοπικού ναού, καθώς και φορητές εικόνες, τις οποίες χρησιμοποίησαν για φωτιά. Σε όλες τις εκκλησίες της Καλαμπάκας, σε Αγία Βαρβάρα, Αγία Τριάδα, Αγιο Γεώργιο, στη διπλή εκκλησία των Αγίων Ιωάννη και Χαραλάμπους, έβαλαν φωτιά και τις κατέστρεψαν. Οι Γερμανοί μετέτρεψαν τον επισκοπικό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου σε στάβλο.

Μετέωρα

Καταστράφηκαν ή υπέστησαν μεγάλες ζημιές το Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης (Μετέωρον), η Αγία Μονή, ο Αγιος Νικόλαος, ο Αγιος Στέφανος, ο Αγιος Χαράλαμπος, ο Παντοκράτορας, τα Μοναστήρια Ρουσάνου και Αγίου Αθανασίου.

Ελασσόνα – Πύθιον

Για να μαγειρέψουν, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν εικόνες.

Θεσσαλονίκη

Στις 31 Μαΐου 1944 οπλισμένοι Γερμανοί εισέβαλαν στο Μουσείο «Αγιος Γεώργιος» και έκλεψαν μαρμάρινο άγαλμα γυναίκας. Στις διαμαρτυρίες είπαν ψέματα ότι τάχα το μετέφεραν σε καταφύγιο για ασφάλεια, ενώ το έστειλαν στη Βιέννη.

Ποτίδαια

Τον Απρίλιο του 1941 οι Γερμανοί άρπαξαν όλη την αρχαιολογική συλλογή.

Χαλκιδική

Κατά τις εργασίες για στρατιωτικά έργα, οι Γερμανοί κατέστρεψαν νεκρόπολη, στην οποία βρέθηκαν σπουδαία αρχαία.

Κνωσός

Ο στρατηγός Ρίνγκελ έκλεψε από το Μουσείο της Κνωσού έντεκα πήλινα μινωικά αγγεία, μια χάλκινη υδρία και ένα λίθινο αγγείο. Για πολλές μέρες, επίσης, μετέφεραν αντικείμενα από το μουσείο στο σπίτι όπου έμενε. Στη συνέχεια, τα έστελνε στη Γερμανία (σ.σ.: αναφέρεται λίστα κλοπιμαίων). Ακόμη, Γερμανοί στρατιώτες έκλεψαν ειδώλια των θεοτήτων του υστερομινωϊκού ΙΙΙ ιερού του ανακτόρου της Κνωσού, ενώ ο βασιλικός τάφος των Ισοπάτων καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Γερμανούς στο τέλος του 1941 για να χρησιμοποιήσουν το υλικό σε παραπήγματα επάκτιων πυροβολείων.

Πηγές

1. Θέματα Ελληνικής Ιστορίας

2. Ειδικός Τόμος Υπουργείου Παιδείας 1946 «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων κατοχής»).

(Σ.Σ. Αν κάποιος αναγνώστης γνωρίζει  περισσότερες λεπτομέρειες ή διαθέτει και φωτογραφίες σχετικές με το θέμα, ας μας τις στείλει αν θέλει, για να τις παρουσιάσουμε)

Καλό Πάσχα!

Θερμές ευχές για Καλή Ανάσταση και καλό Πάσχα με Υγεία και Δύναμη

Αντίσταση!

Ένα μικρό αφιέρωμα στη μνήμη του Μανώλη Γλέζου. Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου του Δημήτρη Ψαθά "Αντίσταση"

Pablo Picasso, Le Parthénon, 2/7/1959, Μολύβι σε χαρτί, 12,5 x 19,5 εκ. Αφιερωμένη στο Μ. Γλέζο (Ιδιωτική συλλογή ) Πηγή

"...Ούτε ΕΑΜ υπήρχε, τότε, ούτε καμία οργάνωση αντιστασιακή. Παντοδύναμος και αδίστακτος ο βάρβαρος Χιτλερισμός σκόρπιζε ολούθε τη φρίκη και τον τρόμο με την ολέθρια δύναμη του.

Η αντρογέννα Κρήτη χτυπιόταν θανάσιμα με το θεριό και τα περήφανα παιδιά της στήναν τα τελευταία τρόπαια στο δοξασμένο θυσιαστήριο της λευτεριάς. Η άλλη Ελλάδα τρομαγμένη στέναζε κάτω από την μπότα του Χιτλερισμού.

Μέσα, όμως, σε τούτο το σκοτάδι της σκλαβιάς που σκέπασε τον τόπο άστραψε ξαφνικά μία σπίθα, το πνεύμα της Αντίστασης. Έτσι απλά και αυθόρμητα, σαν μία δύναμη φυσική, σαν ένας νόμος ακατάληπτος της ψυχοσύνθεσης της ράτσας μας, που ηλέκτρισε και δόνησε τις ψυχές των δύο παιδιών, για να τ΄ αναδείξει σε σύμβολα της αδούλωτης Ελλάδας.

Επάνω εκεί στην Ακρόπολη -το λίκνο της δημοκρατίας- κυμάτιζε ο αγκυλωτός σταυρός απλώνοντας τον μαύρο ίσκιο του στην πόλη της Παλλάδας.

Δεν θάταν, βέβαια, το κατέβασμα του. ζημιά υλική για τον κατακτητή. Θάταν, όμως, μία πράξη ηρωική που θα είχε την πελώρια ηθική σημασία μιας παρουσίας απειλητικής, της παρουσίας της ελληνικής ψυχής που όρθια αγνάντευε τον δυνάστη.

Και ξεκινάνε μόνα τους τα δύο παιδιά για την ηρωική αποκοτιά – να ανέβουν στην Ακρόπολη, να κατεβάσουν το σύμβολο της σκλαβιάς που λέρωνε τον Παρθενώνα. Θάνατος θάτανε το τίμημα της πράξης. Ούτε στρατιώτες είναι που πήραΝε διαταγή, ούτε οργανωμένοι που φιλοτιμηθήκαν από κόμμα. Μόνοι τους, ολομόναχοι οι δυο, γίνηκαν οι φορείς των πόθων και καημών ενός ολόκληρου λαού.

Ο ένας από τους δύο ο Σάντας -ο άλλος, ο Γλέζος βρίσκεται στη φυλακή- κάλεσε προχθές στο σπίτι του τους δημοσιογράφους, ντόπιους και ξένους, για να θυμίσει το υψηλό τούτο περιστατικό που τη, λαμπρότητά του, δυστυχώς σκίασε η πολιτική και η κομματική του εκμετάλλευση.

Έμπνευση ευτυχισμένη ήταν του πρώτου, γιατί μέσα στο σάλο και τη θολούρα των πνευμάτων, που προκάλεσαν τα μοιραία πάθη, καταποντίσθηκαν πράξεις γεμάτες τιμή και ομορφιά, στολίδια της Ιστορίας της Ελλάδας.

Κάθονται και μελετάνε οι δύο νέοι, πούθε και πώς μπορούσαν να ανέβουνε στην Ακρόπολη, που κρατούσανε οι Ούννοι. Μελετάνε σχεδιαγράμματα και τέλος βρίσκουν, μία σχισμή του εδάφους μέσα σε πεύκα, που οδηγούσε από ανάβαση απόκρημνη στο Ερεχθείο.

Τρυπώνουν εκεί και περιμένουν να νυχτώσει. Απάνω στην Ακρόπολη ακούγονται οι φωνές και τα χάχανα των Γερμανών που γλεντάνε με γυναίκες. Στιγμές αγωνίας. Κάποτε σταματάνε οι φωνές. Κι αρχίζει το σκαρφάλωμα. Επίμονο, επικίνδυνο, δραματικό. Κι επιτέλους ύστερα από προσπάθειες υπεράνθρωπες, φτάνουν ψηλά, στην έξοδο και βγάζουν τα κεφάλια:

Είναι κανείς;

Κανείς…

Δόξα σοι ο Θεός της Ελλάδας, σκοπός δεν υπάρχει να φυλάει τη σημαία -μία σημαία πελώρια με τον αγκυλωτό, που ανεμίζει σε γερό σιδερένιο κοντάρι, έξι μέτρων, και κυματίζει μέρα -νύχτα, χωρίς να υποστέλλεται ποτέ.

Βγαίνουν μπροστά στο Ερεχθείο και μέσα στο σκοτάδι κοιτάνε τη σημαία. Δεμένη με σιδερόσκοινο ,είναι γερά στηριγμένη. Παλεύουν να τη λύσουν. Ακατόρθωτο. Κομπιάζουν, λαχανιάζουν, αγωνίζονται, ιδρώνουν. Μάταιος ο κόπος. Σκαρφαλώνει στο κοντάρι, πρώτα ο ένας, ύστερα ο άλλος προσπαθούν να κόψουν το σιδερόσκοινο ματώνουν τα χέρια …τίποτα! Αλλά η δυσκολία φτερώνει τις καρδιές τους, κάνει το πείσμα τους να βράζει και επιτέλους νατη που λύθηκε η σημαία και κατεβαίνει. Την πιάνουν, τη σκίζουν -ο Γλέζος έχει ένα μαχαίρι- πετάνε τα κομμάτια γύρο και κρατάνε μόνο δύο μικρά, για ανάμνηση, που τα βάζουν στον κόρφο. Ύστερα με τον ίδιο τρόπο, κατεβαίνουν.

Ξημερώνει. Δίχως αγκυλωτό η Ακρόπολη. Λυσσάνε και σκυλιάζουνε οι Γερμανοί. Σε θάνατο -ερήμην- καταδικάζονται οι δράστες..."