Οι γυναίκες των Μεσογείων κατά τη διάρκεια της Κατοχής

Γυναίκες Μεσογείων στον τρυγητό (Πηγή)

Η εισήγηση  που ακολουθεί, παρουσιάστηκε στο Διεθνές Συνέδριο Προφορικής Ιστορίας που έλαβε χώρα στο Βόλο το 2013, με συνδιοργάνωση της Ένωσης Προφορικής Ιστορίας και του Εργαστηρίου Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Με την εργασία αυτή, που είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας, δίνεται μία ακόμη οπτική γωνία για την κατάσταση που επικρατούσε στα Μεσόγεια, στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής. 

Η Ομάδα Ιστορικής Έρευνας

Γυναίκες και Κρίση: μια διαπραγμάτευση συνέχειας και αλλαγής

Ιωάννα Μπιμπλή, Ιστορικός

Abstract

Women and crisis: an exchange between continuity and change The present paper is based on a research I have conducted on the experiences of women from Mesogeia‐Attika during the Second World War, and the consequences those experiences had on the status of women within their community and family. Τhe oral testimonies of women from Mesogeia reveal how during a period of great crisis, women managed, through traditional values and duties, to exceed their roles. The end of the Second World War signalled the return to traditional values and hierarchies. However, women from Mesogeia had already gained an awareness of their gender and role and used this knowledge towards changing their children’s lives.

Είδαμε και τον πόλεμο, δεν είδαμε χαρές. 

Πίσω του μόνο άφησε μεγάλες συμφορές 

Ζητάμε όλοι συγχώρεση γιατί παραστρατίσαμε, 

Μας άφησες το ξέρουμε γιατί κι εμείς Σε αφήσαμε (1)

Στη διάρκεια συνέντευξης που μου παραχώρησε η 90χρονη τότε Τασία από το Κορωπί, μου αποκάλυψε την αγάπη της για την ποίηση και το ταλέντο της να γράφει στίχους. Η Τασία είναι μια από τις πολλές γυναίκες που βίωσαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με έναν παραδοσιακά καθορισμένο τρόπο, μέσα από τον οποίο όμως συνειδητοποίησαν τη δύναμη και την ταυτότητα τους. Η παρούσα εισήγηση έχει να κάνει με τις εμπειρίες των γυναικών από τα Μεσόγεια κατά τη διάρκεια του πολέμου και της Κατοχής και τις συνέπειες που είχαν αυτές οι εμπειρίες για τη θέση των γυναικών στην κοινότητα και την οικογένεια. Η εισήγηση είναι βασισμένη σε πρωτογενή έρευνα που συμπεριλαμβάνει βιογραφικές συνεντεύξεις με γυναίκες από τα Μεσόγεια. 

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε το πιο δραματικό γεγονός που βίωσε η ανθρωπότητα στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Οι επιπτώσεις του πολέμου αυτού στο ρόλο και τη θέση των γυναικών έχει απασχολήσει πολλούς ιστορικούς εδώ και χρόνια. Έχουν μάλιστα δημιουργηθεί και αντίπαλες απόψεις σχετικά με το εάν ο πόλεμος αυτός λειτούργησε ως φορέας αλλαγής ή συνέχειας. 

Από τη μια πλευρά, ιστορικοί όπως ο Arthur Marwick (1974) ή ο Eric Hobsbawm(1994) υποστήριξαν ότι ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε σημαντικές αλλαγές στη θέση των γυναικών της Ευρώπης. Για παράδειγμα, στην Εποχή των Άκρων, ο Hobsbawm (1994: 310‐319) επισημαίνει τρεις σημαντικές αλλαγές: τη μαζική είσοδο των νοικοκυρών στο εργατικό δυναμικό, τον αυξανόμενο αριθμό των γυναικών στην ανώτερη εκπαίδευση και την αναγέννηση των φεμινιστικών κινημάτων. 

Από την άλλη πλευρά, φεμινίστριες ιστορικοί όπως η Elizabeth Roberts (1994:132) ή η Penny Summerfield (1998) καταδεικνύουν μέσα από τις έρευνες τους ότι οι οποιεσδήποτε αλλαγές συνέβησαν κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αντισταθμίστηκαν από μια αυστηρή επιστροφή στην παράδοση μετά το τέλος του. Πιο συγκεκριμένα για τις Ελληνίδες, όπως αναφέρει και η Τασούλα Βερβενιώτη, μπορεί οι περίοδοι κρίσης να βοηθούν στη διεύρυνση του ρόλου των γυναικών αλλά και το τέλος της κρίσης συνήθως σημαίνει μια τάση προς την αποκατάσταση των παραδοσιακών καθηκόντων (Vervenioti 2000: 105). Αυτό ίσχυσε ακόμη και για τις γυναίκες της Αντίστασης, οι οποίες ξεπέρασαν τα όρια των παραδοσιακών τους ρόλων (Βερβενιώτη 1994: 14‐15). 

Τι συνέβη λοιπόν με τις γυναίκες που βίωσαν τον πόλεμο και την Κατοχή μέσα στα στενά παραδοσιακά όρια; Η έρευνα επάνω στην οποία βασίζεται αυτή η εισήγηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αλλαγή και η συνέχεια ως επιπτώσεις του πολέμου συνυπήρχαν και πως η κυριαρχία της μιας επάνω στην άλλη βασίστηκε στην διαπραγματευτική ικανότητα της κοινότητας και της οικογένειας, αλλά και στην αποφασιστικότητα των ίδιων των γυναικών να ξεπεράσουν τα όρια. Αυτό που μπορεί κανείς να εντοπίσει ως σίγουρη αλλαγή αφορά τη συνείδηση των γυναικών από τα Μεσόγεια ως προς την αντίληψη τους για το φύλο και το ρόλο τους. Είναι επίσης σημαντικό να αναφέρω ότι οι περισσότερες μελέτες για τη σχέση των γυναικών με τον πόλεμο, ειδικά άλλων ευρωπαϊκών χωρών αλλά και της Αμερικής, εστιάζουν την προσοχή τους στη σχέση των γυναικών με το Κράτος. Στην περίπτωση όμως της Ελλάδας, ιδιαίτερα στην προπολεμική περίοδο, η κοινότητα και η οικογένεια υπήρξαν οι πιο σημαντικοί θεσμοί κοινωνικοποίησης και επιβολής ρόλων.