Η Τέχνη στην Υπηρεσία της Ιστορίας του Τόπου

Γράφει ο Γιώργος Ντούνης

Έργο του Γιάννη Πρόφη (φωτογραφία) που απεικονίζει το Κορωπί, όπως ήταν στα τέλη του 19ου αι. 

Ο γνωστός σε όλους μας Γιάννης Πρόφης, αρκετά χρόνια πριν, με τη γνωστή του ευαισθησία, πάνω σε λαογραφικά θέματα, παραθέτει ιστορίες της ιδιαιτέρας μας πατρίδος από την περίοδο της Κατοχής. Όμως δεν αρκείται μόνο σ’ αυτό αλλά επιχειρεί να αποτυπώσει και με τον χρωστήρα του  μια εικόνα από τη ζοφερή ημέρα του καψίματος του Κορωπίου.

Ποιός ισχυρίσθηκε ότι η Τέχνη ήταν απούσα από τις σημαντικές ιστορικές  στιγμές της τοπικής κοινωνίας; Ο συγγραφέας και ζωγράφος  μέσα από τις δύο εκδόσεις του: « Οι Γερμανοί ξανά-ξανάρχονται» και «Κατοχή Καπνοί και Ανεμώνες», μας δίνει ανάγλυφες εικόνες από τη καθημερινή ζωή στη διάρκεια της κατοχής.

Σ’ αυτή τη διαδρομή του, δεν έχουμε μία ξηρή, στεγνωμένη καταγραφή γεγονότων και προβλημάτων. Αυτά που αναφέρει είναι μία παραστατική αφήγηση με σκέψεις και προβληματισμούς, χωρίς δουλείες και περιορισμούς και πολύ περισσότερο σκέψεις από καρδιάς και στοχασμούς που δεκαετίες συσσωρεύονταν και τελικά βρήκαν τη διέξοδό τους μέσα από τα έργα του.

Το πρώτο πόνημα, υπό μορφή σεναρίου και σκηνοθεσίας ονείρου, βασίζεται σε ιστορία, που την κουμαντάρει το πραγματικό όνειρο, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας. Η αφήγηση αναπτύσσεται μέσα από τις αναμνήσεις του  από την Κατοχή και ιδιαίτερα στις σχέσεις των οικείων του και συντοπιτών του με τους Γερμανούς. 

Η ιχνηλάτηση των αναμνήσεων διέρχεται από το θλιβερό γεγονός του καψίματος του χωριού και τη μετακίνηση της οικογενείας του προς το χωριό Καλύβια, για να σωθεί από το μένος των Γερμανών. Στη συνέχεια αναφέρει και άλλες μνήμες από τη παιδική ηλικία, προτού εισέλθει στο δεύτερο μέρος, που περιγράφει ένα όνειρο, υπό μορφή σεναρίου, το οποίο έχει κεντρικό θέμα, τις σχέσεις των Ναζί με του εγχώριους συνεργάτες τους.

Το δεύτερο πόνημα υπό μορφή έμμετρου λόγου, παρουσιάζει μία διαδοχή από ιστορίες, όπως;

-Η αναχώρηση του πολεμιστή για το αλβανικό μέτωπο.

-Η επιστροφή του πολεμιστή.

-Η είσοδος του γερμανικού στρατού κατοχής.

-Η ζωή κατά τη διάρκεια της Κατοχής .

Όμως το αποκορύφωμα του έργου αποτελούν τα γεγονότα της 8ης και 9ης Οκτωβρίου 1944 και το κάψιμο του Κορωπίου.

Αποσπάσματα του έργου παραθέτω πιο κάτω:

Εικόνα Όγδοη (Κυριακή 8 Οκτωβρίου 1944). Η παρέλαση της απελευθέρωσης. 
(Το σκηνικό σε έρημο δρόμο του χωριού. Ο κήρυκας διαλαλεί με τη βοήθεια ενός χωνιού). 

Κήρυκας: Πριν από λίγο γίνηκε

                 ένα κακό μεγάλο:

                 Αντάρτες, καθώς άκουσα 

                 δώσανε το σινιάλο.

                 Να χτυπηθούν οι Γερμανοί

                 με το μικρό ασκέρι

                 που φεύγαν στην πατρίδα τους

                 και τα δικά τους μέρη.

                 Κάποιοι δικοί μας στήσανε

                 στη Φούσα το καρτέρι

                 χτύπησαν μ’ όπλα και νεκρούς

                 ποιός μέτρησε, ποιός ξέρει.

                 Και ύστερ’ από το μακελειό

                 οι Γερμανοί ζητάνε

                 εκδίκηση να πάρουνε

                 και στο χωριό γυρνάνε. 

Εικόνα Ενάτη. 

Δευτέρα 9 Οκτωβρίου 1944. Το Θυσιαστήριο

Σκηνή 1η. 

Η δολοφονία του 20χρονου Χρήστου Β. Παύλου και η τραγική μάνα.

Γερμανός: Πέστε μου τώρα γλήγορα

                  που είναι οι αντάρτες

                  που τόλμησαν και χτύπησαν

                  εμάς πισ’ απ’ τις πλάτες;

Μάνα:       Δεν ξέρουμε, στ’ ορκίζομαι

                  κι άσ’ το παιδί να ζήσει

                  που χήρα το μεγάλωσα

                  σ’ αυτό έχω ελπίσει.

Γερμανός: Αν δεν μου πεις που κρύβονται

                  ότι αγαπάς θα χάσεις

                  μονάχη με τα χέρια σου 

                  το λάκκο του θα σκάψεις.

Μάνα:        Όχι! Εμένα χτύπα με

                   τη μάνα, μη το γιο μου

                   σ’ μένα στρέψε τ’ όπλο σου

                   στο στήθος το δικό μου.

(Αγκαλιάζει το παιδί της για να το προφυλάξει. Ο Γερμανός πυροβολεί το γιο της εξ επαφής και φεύγει).

Το έργο εκτυλίσσεται παρουσιάζοντας και άλλα εξίσου δραματικά περιστατικά και συνεχίζει με τον απολογισμό της καταστροφής.

Σκηνή 4η Ο απολογισμός της καταστροφής.
(Δεν ακούγονται τώρα πυροβολισμοί. Οι φωτιές έχουν σβήσει. Από τα ερείπια εξακολουθούν να βγαίνουν καπνοί).

Χορός:        Σβήσανε όλες οι φωτιές 

                    και οι καπνοί αραιώνουν.

                   Φύγανε όλοι οι Γερμανοί

                    και αυτοί που μείναν ζωντανοί

                    βουβοί μέσ’ στα χαλάσματα

                    σκιές σαν τα φαντάσματα

                    στοιχειώνουν και πετρώνουν.

                    Και λόγια της παρηγοριάς

                    δεν βρίσκουμε να πούμε.

                    Κάθε στιγμή, κάθε λεπτό

                    φτάνει μαντάτο φοβερό

                    πως άλλονε σκοτώσανε

                    πως άλλονε λαβώσανε

                    και τις πληγές μετρούμε.

Τέλος το έργο καταλήγει σε μία τρυφερή αισθηματική ιστορία με πρωταγωνιστές τον Ιταλό Άτζελο και την Βασιλική.

Ο ζωγραφικός πίνακας του Γιάννη Πρόφη, που αναπαριστά μια σκηνή από τα τραγικά γεγονότα.

Τίτλος: « Το Ολοκαύτωμα του Κορωπίου της 9 – 10 – 1944 από τους Γερμανούς» (λάδι, 122Χ142 εκ., 1997).

(Ο πίνακας ανήκει στην οικογένεια Βασίλη Ευστρ. Παπαμιχάλη).

Ο συγγραφέας, όπως σημειώσαμε πιο πάνω δεν αρκέσθηκε μόνο στην λογοτεχνική απόδοση των γεγονότων, που έλαβαν χώρα στην περιοχή του Κορωπίου κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αλλά αποτύπωσε σε καμβά, με ιδιαίτερη καλλιτεχνική πιστότητα το κάψιμο του Κορωπίου από τους Γερμανούς. Πρόκειται  για τον αρκετά γνωστό ζωγραφικό πίνακά του, που φιλοτέχνησε το έτος 1997, όπως φαίνεται στην εικόνα παραπάνω.

Εδώ μου έρχεται στο νου η διατύπωση του Combrige, ότι η τέχνη είναι ένα ανεπανάληπτο γεγονός που φιλοδοξεί να εκφράσει μία συναισθηματική κατάσταση ή να περιγράψει μία αλήθεια με ποικίλα εκφραστικά μέσα.

Επιπρόσθετα σύμφωνα με τον δικό μας Παπανούτσο, η τέχνη είναι μια λειτουργία που, για τον ίδιο τον καλλιτέχνη και για όσους επικοινωνούν με το έργο του, αποτέλεσμα έχει τον ψυχικό καθαρμό. Καθαίρει ψυχικά, με το νόημα ότι όχι μόνο πλουτίζει αλλά και εξαγνίζει, εντείνει και συνάμα ανατείνει τη συγκινησιακή ζωή του ανθρώπου.

Ο Γιάννης Πρόφης, ο οποίος έχει συμβάλει τα μέγιστα στην λαογραφική έρευνα, και στην ανάδειξη της παράδοσης του τόπου μας, μας παρουσιάζει με τα προαναφερθέντα έργα του, πέραν από τον κόσμο των πραγμάτων, τον κόσμο των ονείρων και των ιδεών. Ο κόσμος αυτός σε αντίθεση με εκείνον που γνωρίζουμε είναι αιώνιος, άφθαρτος και αμετάβλητος. Αυτός είναι ο κόσμος  της αξίας, του καλού, του δικαίου και της δύναμης, σύμφωνα με τον εικαστικό και συγγραφέα Γιώργο Μηλιώρη.

*Ο Γιάννης Πρόφης γεννήθηκε και ζει στο Κορωπί. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Κύρια ενδιαφέροντά του είναι η ζωγραφική και η λαογραφία του τόπου του. Ποιήματά του έχουν μελοποιήσει οι μουσικοσυνθέτες Διονύσης Αποστολάτος, Θωμάς Κανάκης και Θεόδωρος Χαρίδης. Στα ταξίδια του περιλαμβάνονται η Γροιλανδία (1975) και η Ανταρκτική (1988).